Mỗi năm nhận và giới thiệu cả chục sinh viên Việt Nam sang Pháp học tập và nghiên cứu, Giáo sư (GS) Lại Ngọc Điệp, giảng viên Trường Đại học Sư phạm Paris-Saclay, thuộc Trường Đại học Paris-Saclay (Pháp) được ví như “nhịp cầu nhỏ trên cây cầu lớn”, góp phần gắn kết cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài và vun đắp tình hữu nghị Việt - Pháp.​

Sự lựa chọn khó khăn

Lại Ngọc Điệp từng là sinh viên Khoa Lý, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội (ĐHSP) I (nay là trường ĐHSP Hà Nội) khóa K45 (niên khóa 1995-1999), đồng thời theo học lớp Pháp ngữ đào tạo giáo viên song ngữ. “Đó chính là cơ sở để tôi nhận học bổng sang Pháp 2 tháng để học tiếng Pháp mùa hè (theo chương trình của Tổ chức Pháp ngữ-AUF) ngay khi năm thứ nhất đại học kết thúc. Sau khi tốt nghiệp đại học, tôi là một trong 2 sinh viên của khoa tiếp tục sang Pháp học thạc sĩ”, GS Lại Ngọc Điệp nhớ lại những ngày đầu bén duyên với đất nước hình lục lăng.

Giáo sư Lại Ngọc Điệp (thứ hai từ bên phải) với các sinh viên ở trường Đại học Sư phạm Cachan (ENS - Cachan). Ảnh do nhân vật cung cấp.

Thế nhưng, đạt được thành công ở Pháp không dễ dàng như bao người nghĩ. Khi mới sang Pháp, trình độ ngoại ngữ còn hạn chế nên anh không thi đỗ khóa học năm đó. Không nản lòng, Điệp tiếp tục hành trình “học ngày, cày đêm” vừa trau dồi ngôn ngữ, vừa nghiên cứu chuyên ngành vật lý. Thấy cậu sinh viên người Việt đam mê nghiên cứu, Giáo sư, Trưởng khoa đã giới thiệu anh với lãnh đạo một trung tâm thí nghiệm và được chấp thuận tới làm việc. Cũng chính vị lãnh đạo này, khi nhìn vào kết quả làm việc của Điệp, đã động viên anh chuyển tiếp nghiên cứu sinh, bỏ qua đào tạo thạc sĩ. Lại Ngọc Điệp đã hoàn thành luận án tiến sĩ chỉ trong vòng 2 năm 9 tháng, sớm hơn 3 tháng so với thời gian đăng ký nghiên cứu sinh và bảo vệ thành công luận án Tiến sĩ vào tháng 7-2003, khi chưa tròn 26 tuổi.

Trồng cây rồi cũng đến ngày hái quả, hồ sơ xin việc của Điệp gửi đi các nơi đều được tiếp nhận. Với mong muốn khám phá vùng đất mới, tháng 9-2003, chàng trai đất Cảng quyết định “đầu quân” vào một trung tâm nghiên cứu ở Đài Loan (Trung Quốc). “Trong 4 năm làm việc ở Đài Loan, các thầy cô giáo ở Trường ĐHSP Hà Nội I nhiều lần rủ tôi về nước làm việc. Tôi nhớ ngày đó PGS, TS Nguyễn Thế Khôi, giảng viên Khoa Lý ĐHSP Hà Nội I (sau này là Nhà giáo nhân dân, nguyên Phó hiệu trưởng Trường ĐHSP Hà Nội) đang xúc tiến thành lập phòng thí nghiệm trọng điểm. Cũng thời điểm đó, phía Pháp cũng có ý định mời tôi sang làm nghiên cứu viên. Một lúc đứng giữa ngã 3 đường (Đài Loan - Việt Nam - Pháp), sau nhiều ngày đêm trăn trở, tôi quyết định quay trở lại Pháp, làm giảng viên trường Đại học Sư phạm Cachan (L’École Normale Supérieure de Cachan), dạy các môn chuyên ngành Quang học như: Quang hình, quang sóng, laze, quang lượng tử…”.

Lý do không về Việt Nam mà quay trở lại đất nước hình lục lăng được Điệp giải thích rằng, làm việc ở một nước phát triển như Pháp vừa có cơ hội tiếp tục nghiên cứu, vừa có thể giúp đỡ sinh viên ở trong nước.

Người “săn” học bổng của Pháp về Việt Nam

Tại trường Đại học Sư phạm Cachan (năm 2020 đổi tên thành Trường Đại học Sư phạm Paris-Saclay, thuộc Trường Đại học Paris-Saclay), mỗi lần thấy thông tin có chỉ tiêu học bổng (đại học, thạc sĩ, nghiên cứu sinh), GS Lại Ngọc Điệp lập tức liên hệ với các trường đại học ở Việt Nam để tìm kiếm sinh viên ứng cử. “Ở Pháp, các giáo sư khi làm đề tài, luôn có một vài suất học bổng dành cho sinh viên. Theo đó, những sinh viên được chọn sẽ sang Pháp học tập và nghiên cứu với mức học bổng khoảng 1.000 euro/tháng. Tôi luôn ưu tiên những suất học bổng đó cho sinh viên Việt Nam. Ngoài ra, tôi còn đi “vận động” để có thêm cơ hội học tập tại Pháp cho sinh viên Việt Nam”, Điệp chia sẻ. Nhờ đó, mỗi năm, anh nhận và giới thiệu hàng chục sinh viên Việt Nam sang Pháp du học ở nhiều loại hình đào tạo khác nhau.

Giáo sư Lại Ngọc Điệp (ngoài cùng từ bên trái) với các học trò của mình.- Ảnh do nhân vật cung cấp.

Khi sang Pháp, nhiều sinh viên còn bỡ ngỡ, khó khăn trong việc thuê nhà, Lại Ngọc Điệp lại đứng ra làm người bảo lãnh. Theo GS Điệp, ở Pháp, thủ tục bảo lãnh khá phức tạp. Người bảo lãnh không chỉ cung cấp toàn bộ giấy tờ tùy thân cho cơ quan chức năng mà còn phải đưa kèm văn bằng, bảng lương…. Tuy nhiên, hễ có ai nhờ là vợ chồng anh lại nhiệt tình “thế chấp” bản thân. Có sinh viên sang Pháp không thuê được nhà, anh ra tận sân bay đón về nhà, tạo điều kiện ăn, ở cho các em đến ngày nhập trường.

Không chỉ “săn” giúp học bổng, GS Điệp còn tận tâm hỗ trợ các nghiên cứu sinh làm đề tài, bảo vệ thành công luận án Thạc sĩ, Tiến sĩ. Tới thời điểm hiện tại, GS Điệp đã đào tạo thành công 6 tiến sĩ và 11 thạc sĩ cho Việt Nam. GS.TS Phan Mạnh Hưởng ở trường Đại học Nam Florida (Mỹ) từng nhận xét về đồng nghiệp của mình: “Đọc cuốn luận án tiến sĩ của học trò là hiểu được thầy Điệp đã dành nhiều đam mê và tâm huyết để hướng dẫn, đào tạo các học trò của mình như thế nào. Thực sự, mình rất tự hào khi nghe các đồng nghiệp Pháp đánh giá rất cao về người bạn "a rising star" (ngôi sao đang lên)”.

Cũng theo GS Điệp, trung bình mỗi năm anh về Việt Nam ít nhất một lần, nhiều nhất 4 lần để giảng dạy tại Trường Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội (USTH hay còn gọi là Đại học Việt - Pháp), tham dự các hội thảo khoa học về vật lý, quang học, vật liệu nano… Bên cạnh việc giảng dạy, GS Điệp còn là cầu nối giữa đồng nghiệp ở trong nước với các nhà nghiên cứu Pháp, tạo cơ hội để họ gặp gỡ, giao lưu, chia sẻ kiến thức khoa học.

Ấm áp tình quê nơi xứ xa

Những ai quen biết với gia đình GS Lại Ngọc Điệp sẽ luôn nhận được lời mời đến chơi nhà nếu có dịp sang Pháp. Điệp kể, hồi mới sang đây, anh cũng được bà con kiều bào mời về nhà chơi, ăn cơm khiến chàng trai đất Cảng tuổi mới đôi mươi vơi bớt nỗi nhớ nhà. Vì thế, khi đã thành danh trên đất Pháp, Điệp luôn tâm nguyện sẽ giúp đỡ đồng hương trong khả năng của mình.

Vợ chồng Giáo sư Lại Ngọc Điệp và Lại Ngọc Bích tại Tòa thị chính Paris năm 2019. - Ảnh do nhân vật cung cấp.

Thật may mắn, đồng hành với anh trong mọi hành trình luôn có người bạn đời tri kỷ, chị Lại Ngọc Bích. Cái tên “Lại Ngọc Bích” không còn xa lạ với bà con kiều bào ta tại Pháp thời gian gần đây bởi lẽ trong thời điểm nước Pháp bị phong tỏa lần thứ nhất do dịch Covid-19, chị Bích là một trong 12 người đầu tiên tham gia nhóm tình nguyện may khẩu trang cho thành phố nơi anh chị sống. Với chiếc máy khâu cũ được một người đồng hương tặng khi mới sang Pháp, hằng ngày chị cặm cụi may khẩu trang. “Tôi tận dụng vải may rèm cửa còn dư hoặc vải của hàng xóm mang sang ủng hộ để may khoảng 1000 chiếc khẩu trang tặng bà con kiều bào và người dân thành phố. Tuy số lượng còn hạn chế nhưng đây là món quà tinh thần có ý nghĩa lớn, nhất là vào thời điểm nước Pháp đang “khan hiếm” khẩu trang”, chị Bích chia sẻ.

Không chỉ may khẩu trang, chị Bích còn lan tỏa tinh thần lạc quan chống dịch bằng chia sẻ hình ảnh và công thức cả món ăn Việt và Pháp trên mạng xã hội. Những việc làm tuy nhỏ nhưng lại tiếp thêm tinh thần cho nhiều người khi quá mệt mỏi với tình trạng cách ly, phong tỏa.

Theo truyền thống kể từ khi sang Pháp, cứ vào dịp Tết Nguyên đán, vợ chồng GS Điệp-Bích thường gói bánh chưng để tặng bạn bè. Tuy nhiên, năm 2021, bánh chưng còn được mang tặng 50 sinh viên Việt Nam có hoàn cảnh khó khăn. Điệp chia sẻ: “Trong số những người Việt đang ở Pháp, có nhiều bạn sinh viên vừa học vừa làm để lấy tiền trang trải cuộc sống. Do ảnh hưởng bởi dịch Covid-19 nên không ít bạn mất việc làm thêm khiến cuộc sống gặp nhiều khó khăn. Những mẩu tin đăng nhanh trên các hiệp hội rằng: “Em cần tìm việc làm thêm, bất cứ việc gì vì sắp hết tiền”.... làm tôi bao lần xót xa. Sức có hạn, tài chính chỉ đủ ăn chưa đủ tiêu, bản thân Bích cũng đang rơi vào tình trạng thất nghiệp tạm thời, nhưng vợ chồng tôi vẫn gói bánh chưng tặng một số sinh viên Việt Nam có hoàn cảnh khó khăn ở khu vực Ile-de-France, ưu tiên phía Nam Paris, theo đó mỗi em được nhận một chiếc bánh chưng nặng khoảng 1kg - 1,2kg”.

Những việc làm trên của vợ chồng GS Lại Ngọc Điệp-Lại Ngọc Bích tuy nhỏ nhưng có ý nghĩa lớn, không chỉ là sợi dây gắn kết người Việt Nam ở nước ngoài mà còn góp phần xây đắp quan hệ Việt Nam-Pháp ngày một vững bền.

LINH OANH-YÊN BÌNH  (QĐND Online)