„Ông Tiến với ý chí kiên cường đã đi đến đích cuối cùng và hoàn thành kế hoạch khổng lồ của mình. Và một tác phẩm đã ra đời, gợi cho chúng ta nhớ về thời đại huy hoàng của những nhà phục hưngdân tộc“

Có lẽ tôi cần phải cám ơn vị nguyên thủ nước ta vì tình cờ đã mang tới cho tôi ý tưởng viết bài báo này. Nhân ngày Quốc Khánh 28 tháng mười vừa qua ông đã thu xếpkhôn khéo để trao tặng Huân chương Công trạng cho một người Trung Hoa, nữ học giả ngànhBohem học (nghiên cứu về văn hoá và văn học Séc - ND).Bà ta chỉ có công trạng hơn những dịch giả chăm chỉ giỏi giang khác là đã biết khôn ngoan dịch và phổ biến tác phẩm của vị lãnh tụTập Cận Bình củamình.Thật ra thì ai trong chúng ta cũng biết rằng, kể cả việc bình chọn Giải thưởng Nobel cũng không hoàn toàn chính xác và nó mang dấu ấn thiên lệch theo sở thích của ban giám khảo cũng như chịu ảnh hưởng của các khía cạnh chính trị và tất nhiên còn có cả những sự vận động hành lang nữa.

Nhưngphải nói đến mặt khác, có những người mà tác phẩm của họ không kiếmđủ những điều kiện như đã nêuở trên nên không nhận được một giải thưởng quốc gia nào. Vừa mới năm ngoái, ông Nguyễn Quyết Tiến, một người Séc gốc Việt thông minh sáng tạo đã hoàn thành và cho ra mắt tập thứ sáu của công trình đồ sộ Đại từ điển Giáo khoa Séc-Việt gồm 6 tập. Sáu tập sách dầy khổ 22x15 cm với tổng số lên tới4337 trang. Bộ từ điển này bao gồm khoảng 120 nghìn từ mục cộng thêm với các phần giải thích, phụ lục về ngữ pháp, thậm chí còn có cả phần phụ lục bổ sung và đính chính. Lời mở đầu chỉ viết đơn giản, đây là „một đóng góp nhỏ cho quan hệ truyền thống hữu nghị lâu đời giữa nhân dân hai nước“. Nhỏ bé thôi, chỉ là hơn tám cân sách có dư!

Ông Tiến là người đã có gần 30 năm hoạt động về văn hoá và đào tạo trong cộng đồng Việt Nam, đã nhiều năm ông nghĩ đến việc biên soạn từ điển, nhưng phải đến năm 2012 ông mới có thể dành toàn bộ tâm huyết để lao vào công việc này. Thời gian đó, ông cùng chung yên ngựa với nhà Việt Nam học người Séc Ivo Vasiljev. Hai soạn giả ngay từ đầu đã hoạch định suất viết cho mỗi ngày là 45 mục từ và họ đã giữ được tốc độ phi thường ấy trong nhiều năm, khi mà cả hai người đều gặp những vấn đề khó khăn về sức khoẻ vàông Vasiljev đã không còn sống được để hoàn thành nốt hai tập cuối. (Hai tập cuối này ông Tiến đã được nhà Việt Nam học, nhà biên tập dày dặn kinh nghiêm Iva Klinderová trợ giúp).

Chấp nhận công việc không giản đơn, hai tác giả đã quyết định xây dựng một công trình rất đồ sộ. Bộ từ điển vì thế không đơn thuần là loại từ điển dịch thuật truyền thống mà các mục từ được giải nghĩa kĩ lưỡng, mang tính bách khoa thư rõ rệt, thí dụ như mục từ về cây cầu mang tên (hoàng đế La Mã Thần thánh) Karel Đệ tứ hoặc mục từ về nhà giáo dục học Jan Amos Komenský. (Vì từ điển này còn có chức năng phục vụ những người Việt Nam học tiếng Séc, giúp cho họ hiểu tiếng nói trong ngữ cảnh văn hoá Séc).

Bất chấp mọi hoàn cảnh, bằng nghị lực phi thường ông Tiếnđã theo đuổi đến cùng để thực hiện trọn vẹn kế hoạch vĩ đại của mình. Không có sự ủng hộ cơ bản nào, không có phần thưởng gì lớn,chỉ thôi thúc bởi sự đam mê về ngôn ngữ và vì lợi ích cộng đồng mà chấp nhận lao tâm khổ tứ. Một tác phẩm vĩ đạiđã ra đời. Nội dung, tầm cỡ to lớncủa nó là kết quả của tinh thần hăng say làm việc của các tác giả, gợi nhớ đến thời đại huy hoàngcủa những nhà phục hưng trên đất nước chúng ta.

Vấn đề còn lại của tôi bây giờ là tìm cách sắp xếp bộ từ điển đồ sộnày vào tủ sách đã chật cứng của mình. Sáu tập sách này chiếm hết 29 cm chiều dài giá sách, tức là lớn hơn bộ Đại từ điển Nga-Séc xuất bản vào những thập niên 50, 60 của thế kỉ trước, hoặc lớn hơn bộ từ điển Séc-Đức 5 tập của (nhà triết học, ngôn ngữ học, nhà văn và dịch giả người Séc) Josef Jungmann được tái bản vào năm 1989. Cho dù trên thực tế Jungmann có thể là rộng lớn hơn, tôi không dám chắc lắm – bởi tôi còn thiếu hai tập.

Phải thế chăng, vào năm 2020 này mà trong chúng ta vẫn còn có những con người thức tỉnh lòng tự tôn dân tộc đầy nhiệt huyết đến như vậy.

Ngô Khánh Vân

Bản dịch bài của dịch giả, soạn giả Petr Komers đăng trên báo LIDOVÉ NOVINY (báo Nhân Dân, thứ bảy 4.1.2020)

POMNÍK SÁM SOBĚ

Petr Komers, překladatel a textař

„Pan Tien svou neoblomnou vůlí dokázal svůj grandiózní plán dotáhnout až do samého konce. A tak vzniklo dílo, jež připomínáéru našich obrozenců“

ZTRACENO V JAZYCE

Vlastně bych měl poděkovat naší hlavě státu za to, že mě jaksi mimochodem přiměla napsat tento sloupek. K 28. říjnu totiž nenápadně obdařila medailí Za zásluhy mj. jednu čínskou bohemistku, která se na rozdíl od jiných, byť i pilnějších překladatelů vyznamenala navíc též čiperným šířením díla svého současného vůdce Si Tin-pchinga.Mezi námi, ona ani Nobelova cena nebyla ve výběru vždy zcela spravedlivá a nesla stopy jak osobního gusta poroty, tak politic¬kých ohledů a jistě také lobbování.

Na druhou stranu existují lidé, je¬jichž dílo nemůže dostatečně odměnit žádné státní ocenění. Právě v loňském roce tak jeden činorodý český Vietna¬mec, pan Nguyen Quyet Tien, dokon¬čil a vydal šestý díl monumentálního šestisvazkového Velkého učebního česko-vietnamského slovníku. Těch šest vázaných knih o rozměrech 22x 15 cm má dohromady, pěkně pro¬sím, úhrnem 4337 stran. Zahrnuje oko¬lo 120 tisíc hesel a k nim ještě vysvět¬livky, gramatickou přílohu, dokonce i závěrečný dodatek s opravami a do¬plňky. Jak se praví v úvodu, má jít jen o „skromný příspěvek dlouholetému a tradičnímu přátelství mezi našimi ná-rody“. Takže maličkost. A pouhých osm kilogramů čisté váhy.

Pan Tien, jenž se zabývá kulturní a vzdělávací činností v rámci vietnam¬ské komunity už skoro třicet let, pře¬mýšlel o podobném slovníku léta, ale až v roce 2012 se do práce vrhl napl-no. Tehdy v tandemu s českým vietnamistou Ivem Vasiljevem. Oba si už na počátku stanovili denní porci 45 slov¬níkových hesel a v tomto neuvěřitel¬ném tempu vydrželi pracovat po celé roky. Oba přitom souběžně proděláva¬li vážné zdravotní potíže, sám Vasiljev se už posledních dvou svaz¬ků nedožil. (S nimi pak Tienovi pomá¬hala další vietnamistka a zkušená editorka Iva Klinderová.)

Aby si autoři svou práci příliš nezjednodušovali, rozhodli se rovnou pojmout celý projekt velmi velkoryse. Nejde tu totiž jen o nějaký tradiční pře¬kladový slovník, některá hesla mají spíš povahu výkladovou či přímo encyklopedickou: tak například Kar¬lův most nebo Jan Amos Komenský. (Slovník má kromě jiného pomoci Vietnamcům učícím se česky, aby ve¬dle jazyka chápali i český kulturní kontext.)

Ať tak či onak, pan Tien svou neob¬lomnou vůlí dokázal svůj grandiózní plán dotáhnout až do samého konce. Bez zásadní podpory, bez větší odmě¬ny, hnán svým vlastním zájmem o ja¬zyk a veřejný prospěch, na úkor svého zdraví. A tak vzniklo dílo, jež svým rozsahem, záběrem i pracovním nasa¬zením autorů připomíná éru našich obrozenců.

Mám s ním teď jen problém vtěsnat jej do už tak přecpané knihovny. Těch šest svazků totiž zabírá celých 29 cm šířky, tedy víc než šestidílný Velký rusko-český slovník z 50. a 60. let ane¬bo pětidílný Slownjk česko-německý Josefa Jungmanna z reedice v roce 1989. Ačkoli Jungmann by ve skuteč¬nosti mohl být i širší, tím si nejsem tak docela jist - chybí mi totiž dva svazky. Nu což, nechť je i v roce 2020 mezi námi co nejvíce nadšených buditelů.