Luu Anh Nhat từ Việt Nam tới Cheb, Séc cùng cha mẹ vào năm 1995. Chị là người đồng sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Viet Up mà hoạt động từ năm 2016. Mục đích của tổ chức là làm sâu sắc thêm mối quan hệ giữa cộng đồng Séc và Việt nhờ các khóa học ngoại ngữ, các lễ hội và các sự kiện xã hội. Ngoài ra, họ cũng tổ chức trại hè đào tạo VietCode, là nơi các thanh thiếu niên học lập trình máy tính. Chị hiện đang sống ở Praha. 

Chứng cứ về vụ chết đuối gần đây của 2 cậu bé Việt Nam ở hồ Lhota cho thấy cứu hộ lúng túng, trong số những thứ khác còn là do các bà mẹ của 2 đứa trẻ yêu cầu giúp đỡ bằng tiếng Việt. Theo Luu Anh Nhat, người sáng lập tổ chức phi lợi nhuận Viet Up, rào cản ngôn ngữ là một trong những thách thức mà người nhập cư phải đối mặt tại Séc. Là hậu duệ của những người nhập cư Việt Nam đầu tiên với biệt danh là "trẻ em chuối", chúng lớn lên cùng với quan hệ Séc-Việt đang thay đổi theo hướng tốt hơn.

Các định kiến phổ biến nhất của người Séc về người Việt Nam là gì?

Đó là khác nhau. Nó phụ thuộc vào việc chúng ta đang nói về thế hệ người Việt đầu tiên đến Séc từ nước ngoài hay về người thứ hai được sinh ra ở đây. Cha mẹ chúng thường khẳng định rằng tất cả họ đều là những người bán hàng ở chợ ngoài trời và làm công việc ít đòi hỏi chuyên môn hơn, cả khi họ nói chung không dễ dàng trở thành một người buôn bán. Một thành kiến khác là họ không có giáo dục, điều này thường không đúng. Nhiều người Việt Nam đã đến học ở Tiệp Khắc vào những năm 1970 và 1980. Các bác sĩ, luật sư, giáo viên đã tới đây để có cuộc sống tốt hơn.

Trong thế hệ trẻ thì ngược lại. Chúng được cho là những đứa trẻ học tập chăm chỉ và thường đứng đầu. Và tất cả sinh viên Việt Nam đang theo học tại VŠE, ở một mức độ nhất định là đúng. Khuôn mẫu tiêu cực là có nhiều hơn của thế hệ cũ. Trong các cửa hàng nhiều người tới ngày nay vẫn nói thiếu tôn trọng với họ. Những người Việt Nam cũng như vậy, tuy nhiên họ học điều đó chủ yếu từ khách hàng Séc.

Người Séc có nói theo cách thiếu tôn trọng với chị?

Không. Họ thường rất ngạc nhiên rằng chúng tôi - thế hệ trẻ nói tiếng Séc tốt và họ thường khen chúng tôi vì điều này. Mặt khác, tôi hiểu là họ cố gắng tỏ ra dễ thương, nhưng điều đó khá đặc biệt, bởi vì chúng tôi cảm thấy nơi đây như ở nhà. Nhưng tôi không nghĩ đó là sự xúc phạm: tôi nghĩ khen là tốt và và họ muốn đưa ra một lời khen.

Có một định kiến chung nào đó làm chị rất khó chịu?

Có thể là tôi sống trong một bong bóng xã hội nào đó, bởi vì tôi sống tại Praha và phần lớn bạn bè của tôi là sinh viên đại học. Hơn nữa dân Praha nói chung cởi mở hơn. Tôi không biết, điều đó sẽ như thế nào nếu tôi sống ở nơi khác, nhưng bản thân tôi không gặp nhiều định kiến. Thỉnh thoảng gặp phải người ngớ ngẩn thì ai cũng có.

Thành kiến này có hai mặt? Người Việt có định kiến về người Séc không?

Nói thật là tôi không biết, bởi vì ở nhà chúng tôi không nói về chuyện này. Cá nhân tôi biết ơn rằng chúng tôi đã chuyển tới nước tự do và dân chủ. Những người nước ngoài quen tôi sau khi đến Séc thường hỏi, tại sao người bản xứ không dễ chịu như vậy. Tôi nói với họ rằng đó là vì họ còn chưa biết các bạn. Một khi người Séc quen ai đó, họ có thể rất dễ thương và tận tụy. Khi đó là một người lạ, họ thường lạnh lùng, họ không muốn giúp đỡ.

Đây không chỉ là thái độ đối với người nước ngoài, tôi nghĩ người Séc xử sự thế này cả với nhau. Người càng xa lạ thì càng ít làm bạn quan tâm và bạn càng thiếu thiện chí dù chỉ mỉm cười.

Chăm chỉ là tính cách của người nhập cư. Thế hệ thứ hai đã biết vui chơi giải trí hơn

Liên quan đến cộng đồng thiểu số thì đề tài ma túy gây tranh luận nhiều. Theo bản tin của Trung tâm ma túy quốc gia trong năm 2015, phần lớn sản lượng ma túy ở Séc tập trung chính ở các chợ của người Việt. Chị giải thích điều này thế nào?

Tôi nghĩ, điều này một phần là do các điều luật nghiêm ngặt trong EU đối với những người bán hàng tại chợ. Để mua các hàng giá rẻ mà phần lớn có ở các chợ, thì ngày nay ra nước ngoài mua thuận lợi hơn. Những người bán hàng ở chợ ngoài trời cũ bị mất khách, và có thể trong trường hợp cực đoan trượt vào việc sản xuất ma túy. Thoát ra khỏi việc này không hề dễ dàng, mặc dù điều này không tha thứ cho việc phạm tội. Nhưng đây chỉ là phần nhỏ trong của cộng đồng người Việt.

Thời gian gần đây xuất hiện các thông tin về việc cộng đồng người Việt ở đây đang khép lại. Ví dụ, theo Viện dân tộc học của Viện Hàn lâm khoa học CH Séc, chợ Sapa ở Praha trở thành thế giới riêng của mình. Cái gì đã gây ra điều này?

Trước hết, có sự khác biệt thế hệ ở đây. Khi bạn ra nước ngoài, điều luôn quan trọng nhất là biết ngôn ngữ. Thế hệ người Việt cũ thường không biết tiếng Séc và họ tìm cả bạn bè và cơ hội việc làm trong cộng đồng của mình. Thêm vào đó, khi trường hợp khẩn cấp, họ không biết đề nghị phần còn lại của xã hội giúp đỡ. Vì lý do này, sau đó xã hội lại càng ít sẵn sàng cung cấp sự giúp đỡ.

Tuy nhiên nhiều người Việt nhập cư đã sống hàng chục năm nay ở Séc. Trong khoảng thời gian ấy, họ có thể học được tiếng Séc.

Những người bán ở chợ và các doanh nhân thường lập nghiệp tại các vùng biên giới, nơi khách hàng thường là người Đức. Vì vậy, họ không cần nói tiếng Séc: khách hàng của họ là người nói tiếng Đức. Vì thế ở Séc có thể gặp nhiều người Việt nói tiếng Đức tốt hơn tiếng Tiệp. Tiếng Séc không phải là ngôn ngữ chủ yếu họ cần.

Kế hoạch ban đầu của họ thường là ở lại đây vài năm để kiếm tiền và sau đó thì quay trở lại Việt nam, chứ không phải ở lại đây vĩnh viễn. Thêm vào đó, tiếng Séc rất khó. Nếu bạn bán hàng từ sáng đến tối ở quầy ngoài chợ thì như vậy ban tối bạn sẽ chẳng còn muốn học ngoại ngữ.

Chính tính chăm chỉ và kinh doanh là điều gì đó mà chúng tôi hay kết nối với người Việt. Đó là tính dân tộc chăng?

Người Séc hay nói về bản thân rằng họ là một dân tộc lười biếng. Người Việt chắc sẽ không nói thế. Nếu bạn nhớ lại bà và cụ bà của mình làm từ sáng đến tối, và thời đại và kinh tế thời đó là như thế. Đến hôm nay Việt Nam vẫn là một nước nghèo và người dân ở đó quen làm việc nhiều, bởi vì họ không khả năng nào khác. Ở đó cũng không là nhà nước xã hội mà bạn phải tự chăm lo cho mình lúc về già và như mọi người dân ở nước nghèo, bạn chỉ có hai giá trị cơ bản: sống sót và kiếm tiền. Người Việt đến Séc với tâm lý này. Thêm nữa, họ thường không chỉ kiếm tiền cho bản thân mà còn cho toàn gia đình mà nhiều khi đã vay tiền cho họ để họ lên đường. Gia đình vì thế đã lâm vào cảnh nợ nần. Theo tôi, chăm chỉ là đức tính của mọi người nhập cư, bởi vì họ không có bất kỳ sự đảm bảo, hay mối quan hệ nào. Người Séc ở nước ngoài cũng phải cố gắng rất nhiều.

Thế hệ "trẻ chuối" sinh ra tại Séc có khác không?

Thế hệ này đã "bị pha loãng" một chút. Nhờ cha mẹ, chúng tôi đã được đảm bảo về tài chính. Chúng tôi học được cách tôn trọng một số giá trị của châu Âu: trân trọng bạn bè, thời gian rỗi và cả các hoạt động giải trí. Chúng tôi không phải quá chăm sóc đến gia đình, bởi vì mặc dù cha mẹ đã hy sinh rất nhiều cho chúng tôi, nhưng ông bà chúng tôi còn hy sinh cho con cái nhiều hơn. Chắc chắn là ở đây vẫn có áp lực nhất định, nhưng không lớn như trước. Vì thế, ở bên trong, chúng tôi khá giống các bạn trẻ nam và nữ Séc.

Điều đó có tạo nên khoảng trống giữa các thế hệ không? Cha mẹ của chị hẳn không thích nghỉ phép, họ không quen có thời gian rỗi, vui chơi giải trí.

Có chứ. Người châu Âu có tính cá nhân hơn. Ở Việt Nam, gia đình đứng vị trí thứ nhất. Những người trẻ tuổi chúng tôi có thể tự chọn nghề nghiệp không cần biết liệu nó có nuôi sống cả gia đình không. Trong Viet Up (tổ chức phi lợi nhuận nhằm giúp đỡ thế hệ trẻ thứ hai của người Việt), chúng tôi cố gắng kết nối giá trị và văn hóa Séc với những người Việt Nam này, giới thiệu chúng. Đồng thời chúng tôi kết nối cả thế hệ trẻ và già. Chúng tôi mời họ tới dự các buổi thảo luận khác nhau và chúng tôi có cả người phiên dịch, bởi vì thế hệ trẻ thường không hiểu tiếng Việt.

Cha mẹ không quan tâm để con cái biết tiếng mẹ đẻ của họ hay sao?

Điều đó phụ thuộc vào từng gia đình và cả làn sóng nhập cư cụ thể. Bản thân tôi là người ở Cheb, tôi sang đây năm 1995. Khi đó, cha mẹ gửi chúng tôi đến "các bà, các dì" người Séc, để chúng tôi nhanh chóng nắm được tiếng Séc. Tiếng Việt bị bỏ quên.

Những người Việt đến Séc vào đầu thiên niên kỷ này tuy nhiên đã nhận ra rằng người Việt lớn lên ở đây nói tiếng Việt kém, hoặc nói chung không nói được. Vì thế, họ gửi con em mình về Việt Nam vài năm cho ông bà, để học tiếng Việt. Những bạn này sau đó thường nói tiếng Việt tốt hơn tầng lớp của tôi, và ngày nay thêm vào đó còn có cả các khóa tiếng Việt. Tại Việt Up chúng tôi dạy tiếng cho người Việt lớn tuổi, thường gặp nhất là những người giữa 25 và 35 tuổi mà thường xấu hổ vì hiểu biết tiếng Séc của mình.

Trong đá bóng tôi là người ủng hộ cả Séc và Việt Nam

Chị có nói rằng, khi còn nhỏ chị không sống với cha mẹ, mà sống với "dì" người Séc. Chị không nhớ họ chứ?

Tôi thấy ổn. Khi đó tôi còn rất nhỏ: hơn nữa, dì Míla của tôi chỉ trông tôi khoảng một năm. Đối với đứa trẻ đó là một thời gian khá dài, nhưng tôi không cảm thấy thế. Lúc đầu thì cũng thấy lạ, sống trong một môi trường lạ với những người lạ, nhưng tôi và cả các trẻ xung quanh tôi cũng thấy có vấn đề. Tôi nghĩ là trẻ em mà lớn lên ở chỗ các bà, các dì người Séc, sẽ có mối quan hệ khác hơn đối với đất nước này. Sẽ gần gũi hơn so với những người chỉ lớn lên cùng cha mẹ. Nhờ giáo dục Séc của mình mà tôi ngoài những thứ khác còn cảm thấy biết ơn nhiều hơn với người Séc và với đất nước Séc.

Chị có khi nào về Việt Nam?

Khi còn trẻ hơn, tôi thường về Việt Nam, tôi vẫn còn một phần gia đình ở đó. Giờ thì đã 9 năm nay tôi chưa về, do công việc làm tôi không có nhiều thời gian.

Chị cảm nhận thế nào về bản sắc dân tộc của mình? Chị cảm thấy là người Séc hay là người Việt nhiều hơn?

Khi lớn lên, tôi tới một lớp có 8 bạn người Việt khác, tức là nhiều cho một lớp. Ở Praha tôi có những bạn bè mà hồi trẻ, họ không quen người Việt nào và cảm thấy đơn độc. Giờ đây, khi đã trưởng thành họ gặp gỡ các thành viên khác của cộng đồng và bắt đầu quan tâm đến Việt Nam và tự hào về văn hóa của mình. Đó không là trường hợp của tôi. Để tôi dẫn ra ví dụ về giải bóng đá thế giới. Nếu như đội tuyển Việt Nam và đội tuyển Séc đá với nhau, thì tôi sẽ không biết sẽ ủng hộ ai. Mặc dù... tôi chẳng xem đá bóng nhiều.

HP theo Gabriela Knížková (ct24.cz)