Chiều 26 tháng 10, tạo Praha đã diễn ra Hội thảo CITES - ochrana ohrožených druhů (CITES – bảo vệ những loài có nguy cơ tuyệt chủng với sự có mặt của đại diện Bộ môi trường Séc, Đại sứ quán Việt Nam và Hội người Việt Nam tại Séc. Sự kiện do Bộ môi trường Séc hợp tác với Viện giáo dục Séc-Việt tổ chức với sự tham gia của Viện Môi trường Đại học UK và Vườn thú Praha.

Mục đích của buổi hội thảo nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng người Việt Nam sinh sống tại Cộng hòa Séc về vấn đề buôn bán các loài nguy cấp được Công ước CITES bảo vệ và buôn bán bất hợp pháp các loài nguy cấp, nhằm giảm dần nhu cầu đối với các sản phẩm từ các mẫu vật buôn bán trái phép của những loài có nguy có bị tuyệt chủng.

Buôn bán bất hợp pháp các loài có nguy cơ tuyệt chủng - "tội phạm về động vật hoang dã", có tác động đáng kể đến sự tuyệt chủng của các loài quý hiếm trong tự nhiên, là một trong những lĩnh vực tội phạm quan trọng nhất trên thế giới, cùng với buôn bán trái phép ma túy, vũ khí và con người.  Trong những năm gần đây, đã xảy ra nhiều vụ buôn bán bất hợp pháp tại Séc, trong đó công dân Việt Nam sinh sống tại Séc cũng bị liên quan.

Những người tham dự đã được nghe trình bầy của đại diện từ Bộ môi trường Séc (Vai trò của Công ước CITES trong việc bảo vệ các loài có nguy cơ tuyệt chủng – các nguyên tắc luật pháp cơ bản), Cơ quan bảo vệ cảnh quan (Tác động của thương mại quốc tế đối với quần thể các loài có nguy cơ tuyệt chủng trong tự nhiên), Sở thú Praha (Làm việc với các loại có nguy cơ tuyệt chủng và bài học giáo dục từ thực tế), TT khoa học pháp y môi trường thuộc Viện môi trường của Đại học UK (Các trường hợp điển hình về tội phạm buôn bán những động vật hoang dã ở Séc hay Thuốc đông y và Công ước CITES tập trung về việc nhập khẩu vào Séc), Tổng cục hải quan (Kiểm soát việc buôn bán quốc tế các loài có nguy cơ tuyệt chủng).

Bà Pavla Říhová tới từ Trung tâm khoa học pháp y môi trường mới, thuộc Viện môi trường của Đại học UK trong phát biểu tại hội thảo đã nhấn mạnh: „Tôi đã làm việc trong nhiều năm về tội phạm động vật hoang dã, nhiều vụ án khác nhau ở cả cấp quốc gia và quốc tế. Vì vậy, tôi đã làm việc về vấn đề này trong nhiều năm. Chúng tôi có rất nhiều vụ ở Séc. Thỉnh thoảng có những bài báo về nơi ai đó bị bắt do buôn lậu xương rồng, bò sát, sừng tê giác, các sản phẩm từ hổ, ... Chúng ta thấy khá nhiều vụ như vậy. Vấn đề tội phạm về động vật hoang dã, hoặc tội phạm liên quan tới động vật hoang dã hoặc các loài có nguy cơ tuyệt chủng có thể là săn trộm, buôn lậu hoặc buôn bán nội cộng đồng bằng cách nào đó phá vỡ các quy định, cũng có thể là hành vi tàn ác với động vật, là những khía cạnh khác nhau của việc vi phạm pháp luật.

Có nhiều yếu tố khác nhau liên quan đến vấn đề tội phạm về động vật hoang dã không phải luôn được nhìn thấy rõ ràng. Đó có thể là tất cả chúng ta đã biết. Chúng bao gồm các vấn đề tài chính, lợi nhuận bất hợp pháp khổng lồ, rửa tiền bẩn từ các loại tội phạm khác, tham nhũng, trốn thuế, gây thiệt hại cho nền kinh tế quốc gia. Tội phạm này có thể gây nguy hiểm cho an ninh khi các nhóm tội phạm có tổ chức khác nhau tham gia vào đó. Đôi khi hoạt động buôn bán này gắn liền với buôn bán vũ khí, đôi khi với buôn bán ma túy. Sức khỏe con người có thể bị đe dọa. Nó cũng có thể gây ra mối đe dọa đối với sức khỏe con người thông qua việc lây truyền các bệnh khác nhau, mà chúng ta đang thấy trên khắp thế giới, lây truyền trực tiếp liên quan đến đại dịch covid-19, nơi có lẽ đã rõ ràng rằng sự lây truyền là từ động vật hoang dã. Chúng ta có thể nói về việc liệu đó là do dơi truyền bệnh hay truyền qua các cây họ đậu. Nhưng tất nhiên không phải là căn bệnh duy nhất được truyền sang người từ động vật, động vật hoang dã. Đã có dịch SARS, dịch MERS, thực ra HIV/AIDS ban đầu là từ động vật hoang dã.

Vì vậy, rất nhiều và rất nhiều mầm bệnh và bệnh tật khác nhau được truyền sang người từ động vật. Và tất nhiên, việc buôn bán động vật hoang dã này sẽ tiếp tục gây ra nguy cơ rất lớn trong tương lai chúng ta mà sẽ mang theo một thứ có thể khủng khiếp hơn nhiều so với vi rút covid-19, và tỷ lệ tử vong có thể tương đối cao hơn so với hiện tại. Và nó không dễ chịu cho chúng ta chút nào. Khi tôi quay trở lại vấn đề thực thi pháp luật về động vật hoang dã, hoặc thực thi pháp luật ở Cộng hòa Séc, chúng tôi với tư cách là Cộng hòa Séc được coi là ở châu Âu và trên trường quốc tế là một quốc gia rất năng động, giải quyết rất nhiều vấn đề này, cố gắng, có được nhiều trường hợp thành công. Chúng tôi cũng hợp tác quốc tế, chúng tôi hợp tác ở cấp quốc gia, các tổ chức khác nhau với nhau, vì vậy một số việc khá thành công đối với chúng tôi. Không phải tất cả chúng, nhưng luôn tốt hơn khi nói về những điều tích cực đó hơn là những gì chúng ta không thể làm.

Khi chúng ta xem xét tình hình tội phạm động vật hoang dã ở Séc trong bối cảnh của cộng đồng Việt Nam, tất nhiên, những trường hợp đó rất đa dạng từ những trường hợp nhỏ hơn như nhập khẩu các loại thuốc y học cổ truyền, đến các trường hợp liên quan đến một số nhóm tội phạm có tổ chức, và đây là chỉ là những trường hợp hổ, tê giác hoặc ngà voi. Tôi sẽ lược bỏ phần thuốc đông y ở đây và tập trung vào những trường hợp nghiêm trọng hơn mà chúng tôi đã gặp phải ở đây trong mối quan hệ của chúng tôi với Việt Nam tại Cộng hòa Séc. Khi tôi bắt đầu với những con tê giác đã được đề cập, một chiến dịch lớn mang tên RHINO đã diễn ra vào năm 2012, liên quan đến việc lạm dụng săn bắn tê giác ở Nam Phi, và những chiếc sừng từ cuộc săn chiến lợi phẩm này sau đó đã được bán bất hợp pháp trên thị trường chợ đen. Là một phần của hoạt động này, chúng tôi đã thu giữ 22 sừng tê giác ở một số nơi khác nhau.16 người đã bị buộc tội, nhưng tiếc là vụ này vẫn chưa ai bị kết tội, nó vẫn còn ở tòa án, đó là một thời gian dài xét xử đáng kinh ngạc, nhưng tiếc là đôi khi vẫn xảy ra trường hợp này. Một trường hợp khác vào năm 2013 về da tê giác, được bắt giữ tại sân bay ở Praha Ruzyně trên chuyến bay Praha - Hà Nội, trong cốp xe của một hành khách bình thường. Năm 2013, sừng tê giác được giấu trong cuộn dây một lần nữa tại sân bay Ruzyně ở Praha, lần này là trong một chuyến hàng vận chuyển về Việt Nam. Năm 2014, một chiến dịch lớn dẫn đầu bởi các cơ quan hoạt động trong tố tụng hình sự tập trung vào Cheb, Karlovy Vary và Praha. Trong chiến dịch này có liên quan tới tê giác, hổ, ngà voi, thậm chí ở đây nó được chứng minh với việc sản xuất và phân phối ma túy đá. Séc được coi là một trong những quốc gia trọng điểm có vấn đề về buôn bán sừng tê giác, vì vậy Séc đã được mời tham dự một cuộc họp ở Geneva. Có 4 quốc gia được toàn thế giới đánh giá là có việc buôn bán điển hình sừng tê giác, đó là Nam Phi, Mozambique, Việt Nam và Séc.

Khi tôi chuyển sang loài tiếp theo, cụ thể là hổ, vào năm 2013, chúng tôi đã bắt được hai bộ xương hổ tại sân bay ở Ruzyně trong một chuyến hàng từ Praha về Hà Nội được giấu trong loa đài. Trong khoảng thời gian từ năm 2013 đến năm 2015, chúng tôi dần dần bắt được một số lượng lớn hơn những chiếc răng và móng vuốt, lại ở sân bay Ruzyně ở Praha, và chúng tôi đã bắt giữ hành khách khi về Việt Nam hoặc khi quay lại từ Việt Nam. Là một phần của hoạt động đã được đề cập, diễn ra ở nội địa Séc, chúng tôi cũng bắt được rất nhiều sản phẩm từ hổ khác, không chỉ tê giác, mà cả răng, nanh hổ, móng vuốt, râu và thậm chí nhiều loại dạng kem, bột khác nhau, gây ngạc nhiên lớn về những gì thực sự có thể được làm từ một con hổ.

Và đặc biệt là những mặt hàng như vậy xuất hiện ở Séc đối với chúng tôi vào thời điểm đó, đó là thứ mà chúng tôi coi là buôn bán động vật hoang dã, một hoạt động buôn bán động vật hoang dã hướng nhiều hơn đến châu Á, và đột nhiên chúng tôi có những sản phẩm này và bắt giữ được ở đây, ngay giữa châu Âu. Năm 2016, Chiến dịch KOSTKA lại diễn ra ở nội địa Séc, trong đó những chiếc răng hổ, vuốt hổ, răng gắn trên các đồ trang sức đặc trưng, ​​cho dù làm bằng bạc hay vàng, và thậm chí cả mật hổ, đều bị bắt giữ. Là một phần của những phát hiện này, chúng tôi đã tổ chức một số hoạt động cùng với cơ quan hải quan, tập trung vào các chuyến bay Praha - Hà Nội hoặc Praha - Thành phố Hồ Chí Minh, kiểm tra hành khách, hành lý của họ và các chuyến hàng sau đó, và chúng tôi đã cố gắng tìm một số hàng hóa của loại này. Máy X-quang đã được sử dụng, những con chó được huấn luyện đặc biệt đã được sử dụng. Là một phần của các hoạt động này, diễn ra vào năm 2016 và 2017, một loạt các đối tượng khác nhau đã được phát hiện. Thuốc có chứa các loại động vật được bảo vệ khác nhau, túi mật gấu, răng, móng vuốt, nhiều loại thịt khô khác nhau hoặc sự kết hợp của nhiều loại nước dùng với cần sa. Một lần nữa rất bất ngờ đối với chúng tôi, chúng tôi không mong đợi những sản phẩm này ở Séc và rất khó để xử lý phân tích theo bất kỳ cách nào. Chúng tôi đã xử lý thông tin di truyền DNA, đó không chỉ là hổ mà còn là sư tử, báo hoa mai, tê giác hay gấu Malaysia. Và năm 2018 diễn ra chiến dich mà sau đó đã làm sáng tỏ toàn bộ chuỗi nhà cung cấp hổ, người đã giết những con hổ này, cái gọi là lò mổ hổ, và thương nhân Việt Nam đã tài trợ tất cả những việc này và đưa những sản phẩm này được phân phối trong cộng đồng ở Cộng hòa Séc và giao hàng đến Việt Nam. Thậm chí còn có bản án 3 năm không điều kiện.

Loại thứ ba, điển hình cho các trường hợp có một số liên quan đến Việt Nam tại Séc, là ngà voi. Ngà voi chủ yếu bị thu giữ vào khoảng năm 2014. Năm 2014, trong vòng vài tháng, tại sân bay Praha Ruzyne đã xảy ra một số vụ án lớn và luôn là hành khách hướng về Hà Nội. Đó là 33 kg ngà voi, sau đó là 35 kg ngà voi, sau đó là 40 kg ngà voi. Trên thực tế, các hành lý này tràn ngập ngà voi, nó không phải là một bức tượng ngà voi điêu khắc, mà nó là ngà voi nguyên miếng. Sau đó, chúng tôi cũng nhận được thông tin về đồng nghiệp hải quan của chúng tôi từ Frankfurt, nơi 3 hành khách gốc Việt sống tại Séc bị bắt, họ không đi từ Praha mà từ Frankfurt, và 91 kg ngà voi khác được tìm thấy trong hành lý của họ. Vì vậy, chỉ trong năm 2014 đã có 183 kg ngà voi bị bắt trong hành lý, tức là hành khách từ Séc. Tất cả điều này cho thấy rằng chúng tôi có một vấn đề khá lớn. Chúng tôi có rất nhiều vụ án về động vật hoang dã ở đây, không giống như các vụ án được giải quyết với công dân Séc, tập trung nhiều hơn vào, chẳng hạn như bò sát, vẹt, động vật sống. Vì vậy, đây là những trường hợp động vật hoang dã có mối liên hệ nào đó với cộng đồng Việt Nam mà với hổ, tê giác, voi hơn.

Vào năm 2015, hai nước chúng ta đã ký một tuyên bố về hợp tác trong lĩnh vực CITES, được ký kết tại vườn thú ở Dvůr Králové, và tuyên bố đã được ký bởi Thứ trưởng Bộ Môi trường CH Séc và Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam. Năm 2018, chuyến công tác của Chính phủ Cộng hòa Séc tại Việt Nam đã diễn ra, tôi và các đồng nghiệp tham gia, và là một phần của chuyến công tác này, một nghị định thư về hợp tác kinh tế đã được ký kết và các cuộc đàm phán đã được tổ chức với Bộ Tài nguyên và Môi trường tại Việt Nam.

Và một lần nữa, chúng tôi đã nói về thực tế rằng sự hợp tác liên quan đến động vật hoang dã và những trường hợp này cần được tăng cường và phát triển hơn nữa. Sau các cuộc đàm phán tiếp theo, kế hoạch hành động hợp tác giữa Séc và Việt Nam trong 5 năm tới đã được ký kết vào năm 2019, kế hoạch này không còn do các đại diện ký mà do chính các bộ trưởng ký. Kế hoạch hành động đã được ký kết tại Séc và sẽ được áp dụng cho đến năm 2025. Vì vậy, cũng có những đề cập rằng chúng ta nên chuyển vấn đề CITES và tội phạm về động vật hoang dã đến một nơi nào đó cùng nhau và thực sự cải thiện nó theo một cách nào đó. Cuối cùng, chúng tôi hợp tác không chỉ với các cơ quan chính phủ mà còn với một số tổ chức phi chính phủ và có quan hệ rất tốt với tổ chức chính phủ Việt Nam Education for Nature Việt Nam. Các đồng nghiệp đang làm việc tại Việt Nam và hợp tác với chính quyền địa phương, chủ yếu là cảnh sát, đang thu giữ nhiều hàng hóa bất hợp pháp. Dù là động vật hay sản phẩm trực tiếp tại Việt Nam, nó đều tìm cách tiếp cận với người dân, cả người trẻ và người già. Nó phát triển nhiều hoạt động giáo dục khác nhau. Họ làm việc trên các mạng xã hội, đưa ra nhiều hướng dẫn khác nhau về cách tiến hành, vì vậy tổ chức phi chính phủ này là một hình mẫu tuyệt vời cho chúng ta. Làm thế nào để khai sáng, làm thế nào để hợp tác với các cơ quan nhà nước có thể khá thành công, làm thế nào để nó có thể được thực hiện thành công và chúng tôi hy vọng rằng chúng tôi sẽ làm việc chặt chẽ hơn với các đồng nghiệp ENV của chúng tôi trong tương lai.“

Theo đại diện cơ quan chức năng Séc trong hội thảo, tội phạm người Việt Nam liên quan tới buôn bán, chế biến, giết mổ động vật hoang dã quý hiếm đã giảm trong thời gian gần đây.

Mai Lan (secviet)

Một số hình ảnh Hội thảo: