Thời dịch covid, dù có giãn cách xã hội đi chăng nữa, các cửa hàng bán nhừng đồ “không thiết yếu’, hay quán ăn, nhà hàng, karaoke, gym, làm đẹp... có bị đóng cửa đi chăng nữa, nhưng những nhà hàng di động - gánh hàng rong vẫn hoạt động đều đều chẳng biết nó có thuộc diện “không thiết yếu” hay không. Những bà, những cô với chiếc xe đạp, phía sau là hàng, vừa đi vừa rao vào tận trong các ngõ hẻm, phố hẻm, ngách hẻm ở Hà Nội. Mà giả dụ các chú công an có bắt giữ đi chăng nữa thì cũng như chuyện “bắt cóc bỏ đĩa”, rồi mọi thứ lại như cũ. Hàng rong thì có đủ thứ, tất nhiên là hàng bình dân,chứ đồ xịn hay đồ cao cấp phải được bày bán trong nhà hàng, siêu thị có biển hiệu đàng hoàng, dù trước cừa có biển đề rõ ràng “sale off”15%,25% thậm chí 50%, hay là hàng bán dọn kho đồng giá xxxK(ngàn), mua một tặng hai v.v và v.v vì chủ cửa hàng “đóng cửa” thời cô vịt vì càng bán càng ế, càng lỗ vốn. Thế nhưng có những thứ vẫn đắt hàng, thậm chí bán đắt hơn ngày thường để tránh bị lỗ. Các shipper chở hàng cho những người mua hàng on-line đông hơn, trẻ hơn, họ toàn dùng xe máy cho tiện khi đi vào các ngõ, ngách, hẻm. Trở lại chuyện hàng rong, nhưng chỉ nói chuyện xôi thôi. Là người Việt, ai chẳng biết xôi là món gì và đã ăn món này bao nhiêu lần, khó có thể kể hết các loại xôi có ở ta. Xôi là đồ ăn thông dụng được làm từ nguyên liệu chính là gạo nếp, đồ/hấp chín bằng hơi nước, trước kia nấu bằng chõ sành, bây giờ nấu bằng nồi hấp, còn nấu như nấu cơm tẻ thì không gọi là xôi mà gọi là cơm nếp. Ăn xôi sáng cũng tiện, mua bán chỉ kéo dài trong vài phút, đảm bảo tiêu chí “giãn cách”. Ngày trước, nhà có cỗ thì người ta mới nấu xôi, còn bây giờ xôi là món ăn sáng hàng ngày, nhà chùa thì in oản, có hết các dịch vụ này, thế nhưng chọn được thứ xôi hợp khẩu vị thì ngay cả ở HN không phải dễ, không phải phố nào cũng có, kể cả xôi bán hàng rong hay xôi bán ở vỉa hè. Đây là những món xôi khá phổ biến ở Hà Nội: xôi đậu xanh (hay còn gọi là xôi hoa cau), xôi lạc, xôi ngô nếp, xôi đậu đen, xôi gấc, xôi vò, xôi xéo, xôi sắn, xôi trắng… khá là nhiều. Ăn kèm với xôi có thể cũng có nhiều, xôi gà, xôi chả, xôi giò là thông thường nhất.

Trong dân gian và cả trong văn chương, xôi cũng hay được nhắc đến, hay là nền cho các chủ đề, ví dụ như:

Trong các thành ngữ, tục ngữ:

• Mặt xôi thịt

• Xôi thịt nó bịt lấy miệng

• Ăn xôi chùa, quét lá đa

• Ăn mày mà đòi xôi gấc

• Cơm tẻ ăn no, xôi vò chả thiết

• Xôi hỏng bỏng không

• Xôi giả vạ thật

• Ăn xôi chùa ngọng miệng

• Ăn xôi đòi đĩa

• Hết xôi rồi việc

• Gần chùa chẳng được ăn xôi

Trong thơ, ca dao:

• Cố đấm ăn xôi xôi lại hẩm / cầm bằng làm mướn mướn không công (thơ Hồ Xuân Hương)

• Giúp em một thúng xôi vò / Một con lợn béo, một vò rượu tăm (ca dao)

• Có duyên lấy được chồng già / Ăn xôi bỏ cháy, ăn gà bỏ xương (ca dao)

• Phú ông xin đổi nắm xôi / Bờm cười... (ca dao)

• Mẹ già như chuối ba hương / Như xôi nếp một như đường mía lau (ca dao)

• Mẹ em tham thúng xôi rền / Tham con lợn béo tham tiền Cảnh Hưng (ca dao)

Văn chương:

Có nhà văn, khi miêu tả về xôi và người bán xôi trong thiên tùy bút Quà Hà Nội đã viết: ...xôi nồng mùi gạo nếp. Xôi đậu, xôi lạc, xôi vừng mỡ và dừa. Ồ, cái xôi vừng mỡ, nắm từng nắm con, ăn vừa ngậy vừa bùi. Mà có đắt gì đâu! Chỉ một, hai xu là đủ rồi. Mùa rét thì xôi nóng, hãy còn hơi bốc lên như sương mù, ăn vừa nóng người vừa chắc dạ.

Và có ai ngẫm nghĩ kỹ cái vị hành khô chưng mỡ ở trong bát ngô nếp non bung: hành giòn và thơm phức, những hạt ngô béo rưới chút nước mỡ trong... Ngô bung (xôi lúa) thì có nhiều hàng ngon, nhưng ngon nhất và đậm nhất là ngô bung của một bà già trên Yên Phụ.

...Muốn thức quà no, thì lại hàng xôi, cơm của bà cụ phố hàng Khoai. Bà dọn hàng trước cửa chợ (Đồng Xuân) đã từ lâu lắm, không biết đã mấy năm rồi, và chỉ dọn từ lúc chín, mười giờ tối trở đi cho đến sáng. Bà bán đủ các thức xôi: xôi vò, ăn bùi và béo, xôi đỗ ăn đậm vị, xôi lạc ăn vui miệng, đôi khi cả xôi gấc đỏ tươi, lúc xới ra, khói bốc thơm phức...

Thế còn người Séc gọi xôi là gì, dĩ nhiên họ không trồng lúa, không có gạo nếp, thế nhưng nhờ giao thương và đặc biệt là toàn cầu hóa, chắc gạo nếp, gạo tẻ họ đều mua được hết, có hết. Có đấy bạn nhé, xem họ nói gì về món xôi của người Việt mình, tuy còn thiếu nhiều, chắc họ lại nhặt nhạnh ở đâu đó hoặc người viết ra đã ăn những món xôi này ở ta nên còn thiếu nhiều…

Xôi (vietnamská výslovnost [soj]) je sladké nebo slané vietnamské jídlo vyrobené z lepkavé rýže a dalších přísad.

Sladké xôi se ve vietnamštině nazývají xôi ngọt:

• Xôi bắp (ngô) – připraveno s kukuřice, cukru, smažené cibulky a rozdrcenými fazolemi mungo

• Xôi đậu đen – připraveno z černých fazolí

• Xôi đậu xanh – připraveno z fazolí mungo

• Xôi dừa – připraveno z kokosu

• Xôi khoai mì (xôi sắn) – připraveno z manioku

Slané xôi se ve vietnamštině nazývají xôi mặn:

• Xôi cá – se smaženou rybou

• Xôi chiên phồng – smažená lepkavá rýže na slano

• Xôi gà – s kuřecím masem

• Xôi khúc – s fazolvou náplní z mungo fazolek s vrstvou pasty z pandanských listů

• Xôi lam – vařené v bambusové rolce často podávané s grilovaným vepřovým nebo kuřecím masem

• Xôi lạp xường – s čínskou klobásou, masem a vařenými křepelčími vajíčky

(nguồn cz.wikipedia)

Chuyện tán dóc về món xôi cũng đã dài, trời đã sáng, Hà Nội đã thức giấc nhưng yên ả, mùa thu là thế. Chúc các bạn cuối tuần bình yên, tươi đẹp,vui khỏe và nhiều may mắn,”Hà Nội mùa thu, mùa thu Hà Nội…”

Hà Nội, ngày 6.11.2020

NKV