Tháng 2-1946, chàng thanh niên Hy Lạp Kostas Sarantidis có mặt trong đội quân viễn chinh của thực dân Pháp đổ bộ lên Sài Gòn. Sau 4 tháng, nhận rõ bộ mặt và tội ác của thực dân Pháp, ông đã móc nối, tìm sang hàng ngũ Việt Minh và có 20 năm sát cánh cùng quân, dân ta tham gia kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ.

Năm 1965, trở về Hy Lạp cùng người vợ Việt Nam song tấm lòng ông luôn hướng về Việt Nam. Trong những năm đổi mới, ông tự nguyện là người “vác tù và” trong cộng đồng người Việt, là cầu nối cho tình hữu nghị giữa nhân dân hai nước. Tháng 11-2010, ông được Chủ tịch nước ký Quyết định công nhận quốc tịch Việt Nam với tên gọi là Nguyễn Văn Lập; 3 năm sau, ông vinh dự được Nhà nước ta phong tặng danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân.

Lãnh đạo Hội Nhà văn Việt Nam chúc mừng ông Nguyễn Văn Lập (áo trắng) nhân dịp ông sang Việt Nam đón nhận danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân (tháng 8-2013).

Viết sẵn di chúc trước khi sang Việt Nam

Cuối tháng 8-2013, tôi có dịp gặp và trò chuyện cùng ông Nguyễn Văn Lập khi ông vừa đáp chuyến bay từ Thủ đô Athens (Hy Lạp) sang Hà Nội dự lễ đón nhận danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân do Nhà nước Việt Nam trao tặng. Trong thời gian nghỉ tại Nhà khách Bộ Quốc phòng, ông đã có dịp hàn huyên cùng các bạn bè, đồng đội - những người từng động viên, thôi thúc để ông có 8 lần trở lại Việt Nam khi đã ở tuổi 87.

Sang Việt Nam, Nguyễn Văn Lập như được về lại nhà mình, ông thấy khỏe ra nhiều. Ông cười bảo, lần này mới là lần thứ tám, ông sẽ tiếp tục đến Việt Nam và phấn đấu có tới 10 lần trở lại mảnh đất này. Cô con gái Bạch Tuyết đi cùng ba tuy bập bẹ chút ít tiếng Việt cũng kịp “tiết lộ” với các bậc cha chú: “Gia đình cháu và bác sĩ không ai đồng ý để ba sang đợt này, nhưng ba cháu quyết tâm lắm, ba đã viết sẵn di chúc và bảo: Nếu có chết thì cũng nằm lại quê hương thứ hai!”.

Đại tá Võ Văn Minh, người đồng đội từng sát cánh cùng ông Nguyễn Văn Lập trong những năm 1948-1949, kể: Trung tuần tháng 8-2013, từ Đà Nẵng, các đồng đội Trung đoàn 108 Liên khu 5 nhận được cuộc điện thoại từ Hy Lạp, ông Lập báo tin là vợ, con và bác sĩ rất lo cho sức khỏe của ông, họ không muốn ông sang Việt Nam trong dịp Quốc khánh 2-9 và đón nhận danh hiệu Anh hùng LLVT nhân dân. “Tôi có động viên anh Lập và tỏ ý tiếc nuối, bảo rằng thời điểm này mà anh không đi được thì còn có cơ hội nào ý nghĩa hơn. Nếu không sang Việt Nam được thì không chỉ tiếc cho anh mà còn rất buồn cho chúng tôi”, Đại tá Võ Văn Minh kể.

Mấy ngày sau, ông Lập lại gọi điện sang, bảo: “Dù có chết tôi cũng quyết tâm đi anh ạ, mà có mệnh hệ gì thì tôi chết ở Việt Nam cũng thỏa lòng”. Biết tin, các đồng đội của Nguyễn Văn Lập ở Việt Nam vừa mừng, vừa lo. Mãi tới ngày 26-8, khi xuống sân bay Nội Bài và tận mắt nhìn thấy người bạn già tươi tắn, khỏe mạnh sải bước bên cô con gái đầu có tên Việt Nam là Nguyễn Thị Bạch Tuyết, đông đảo bạn bè, đồng đội mới thực sự yên tâm…

Nói tới 8 chuyến đi trở lại Việt Nam, tôi tò mò hỏi rằng, với mức lương hưu ít ỏi của mình, ông lấy đâu ra tiền để mua vé máy bay? Ông cười khà khà rồi nháy mắt kể: Mỗi sáng, vợ ông phát cho ông 3 euro để đi uống cà phê, ông đã “trốn” không uống mà để dành những đồng tiền ấy để mua vé. Ông còn kể rằng lần nào trước khi sang Việt Nam, ông cũng viết di chúc để lại, dặn dò vợ con là nếu chẳng may có mệnh hệ gì thì dứt khoát không đưa ông về Hy Lạp mà hãy chôn cất ông ở Việt Nam, vì với ông, Việt Nam cũng chính là Tổ quốc, là quê hương như đất nước Hy Lạp mà ông đang sinh sống.

Ông Nguyễn Văn Lập (áo trắng, ngồi giữa) giao lưu với lãnh đạo Hội Nhà văn Việt Nam và các đồng đội tại Nhà khách Bộ Quốc phòng (tháng 8-2013).

Chiến sĩ quốc tế trong hàng ngũ Bộ đội Cụ Hồ

Đại tá Võ Văn Minh kể rằng, ông có khá nhiều kỷ niệm trong những năm tháng gắn bó với người bạn “Việt Nam mới” này, nhưng khó quên nhất vẫn là sự tình cờ trong cuộc gặp cách đó 8 năm. Chuyện bắt đầu từ năm 2005, trong một lần xem Báo Quân đội nhân dân, ông Minh có đọc được những dòng tâm sự do ông Lập nhắn nhủ: “Tôi là một công dân Hy Lạp, tên Việt Nam là Nguyễn Văn Lập. Trong kháng chiến chống Pháp, tôi là chiến sĩ Việt Minh chiến đấu ở chiến trường Liên khu 5. Những bạn bè, đồng đội sát cánh cùng tôi trong thời điểm ấy liệu có ai còn nhớ và nhận ra tôi?”. Đọc xong, ông Minh nhận ra nhân vật trong bài báo chính là người lính đã rời bỏ hàng ngũ quân viễn chinh và có mặt ở Đại đội mình (Đại  đội 1, Tiểu đoàn 39, Trung đoàn 108). “Tôi mừng quá, liền viết ngay cho anh Lập một bức thư, nhưng chẳng biết gửi theo địa chỉ nào, đành gửi bức thư ra báo Quân đội nhân dân để nhờ các phóng viên chuyển giúp lá thư của tôi tới địa chỉ của anh Lập ở Hy Lạp”, ông Minh nhớ lại.

Ít ngày sau, Đại tá Võ Văn Minh nhận được một cuộc gọi từ Hy Lạp. Đầu dây bên kia là một giọng tiếng Việt rành rọt: “Minh à, mình nhận ra Minh rồi! Nếu còn giữ được tấm ảnh thời trẻ thì gửi cho mình, cả tấm ảnh hiện nay nữa nhé!”.

Lục tìm tấm ảnh chân dung chụp từ lúc 18 tuổi, ông Minh gửi ngay sang Hy Lạp. Nhận thư và ảnh, Kostas Sarantidis Nguyễn Văn Lập liền đáp máy bay sang thăm người bạn Việt Minh đang sống ở Đà Nẵng. Xuống sân bay, lo người bạn già không nhận ra mình, Nguyễn Văn Lập gọi to: “Mình là Lập đây! Minh ơi, Minh đâu rồi?”. Hai cựu binh nhanh chóng nhận ra nhau, họ mừng rơi nước mắt bởi đã nửa thế kỷ chưa có dịp gặp lại.

Sau lần tái ngộ năm 2005, ông Lập đã có nhiều lần trở lại Việt Nam cùng người bạn đời Đỗ Thị Chung (quê Gia Lâm, Hà Nội) và hai cô con gái Bạch Tuyết, Bạch Nga.

Nhớ lại những lần tái ngộ bạn bè ở Việt Nam, Kostas Sarantidis Nguyễn Văn Lập cũng xúc động nhắc tới kỷ niệm trong lần gặp lại ông Minh ở Đà Nẵng từ cách đây 7 năm. Đó là dịp cuối năm 2007, khi nhà báo Lại Văn Sâm (Đài Truyền hình Việt Nam) có chuyến công tác Hy Lạp. Tới thủ đô Athens, nhà báo Lại Văn Sâm được kiều bào ở đây giới thiệu tới gặp một cụ ông rất thạo tiếng Việt. Qua trò chuyện, được biết ông Lập từng là chiến sĩ Việt Minh ở chiến trường Liên khu 5.

- Ở Việt Nam bác còn đồng đội nào từng công tác cùng không? - nhà báo Lại Văn Sâm hỏi.

 - Họ cũng như tôi, già lắm rồi - ông Nguyễn Văn Lập trả lời.

- Bác cố nhớ xem?

- À, có đấy, còn một người bạn tên là Võ Văn Minh ở Đà Nẵng.

Ít ngày sau, ê kíp thực hiện đã bí mật bố trí để hai người bạn cũ gặp lại nhau trên sân khấu của chương trình “Chúng tôi là chiến sĩ” vào dịp 22-12-2007. Quá bất ngờ và xúc động, trong trường quay tại Sân vận động Quần Ngựa (Hà Nội), hai người lính già đã cùng nghẹn ngào kể cho các chiến sĩ trẻ nghe bao kỷ niệm khó quên trong những năm tháng quân ngũ.

Người "vác tù và” trên đất Hy Lạp

Dịp trở lại năm 2013 chính là lần thứ tám ông Nguyễn Văn Lập về Việt Nam. Lần này, ông được gặp lại một người bạn thân thiết khác, đó là ông Vũ Nguyên Thể, nguyên Tổng thư ký Hội Hữu nghị Việt Nam-Hy Lạp. Ông Thể quê ở xã Cẩm Định (huyện Cẩm Giàng, Hải Dương) và đã trở về nước định cư. Ngày 3-9-2013, khi biết tin ông Lập đang ở Nhà khách Bộ Quốc phòng, ông Thể đã từ Hải Dương lên Hà Nội để đón người bạn Hy Lạp về quê chơi, nhưng do điều kiện sức khỏe của người bạn già mà kế hoạch đành gác lại. Đêm ấy, ông Thể đã ngủ lại Nhà khách Bộ Quốc phòng và ôn lại nhiều kỷ niệm về những năm tháng cùng Kostas Sarantidis Nguyễn Văn Lập làm công việc của những người “vác tù và” trên đất Hy Lạp.

“Năm 2001, tôi chuyển đến sinh sống, làm ăn ở Hy Lạp và đã thấy đông đảo bà con trong cộng đồng người Việt ở Thủ đô Athens gọi một người Hy Lạp với cái tên thân mật là “bác Lập”. Bà con cho biết hàng chục năm qua, ông đã tận tụy đóng góp công sức vào việc xây dựng, phát triển cộng đồng người Việt tại Hy Lạp, được bà con Việt kiều đánh giá là công dân Hy Lạp nhưng trái tim luôn hướng về Việt Nam”, ông Vũ Nguyên Thể kể lại.

Trước thời điểm nước ta mở sứ quán ở Hy Lạp (năm 2009), ông Lập đã đảm nhiệm những công việc như một “đại sứ tự nguyện”, từ việc đón các đoàn trong nước sang thăm, rồi tổ chức việc đưa đón, liên hệ nơi ăn ở, phương tiện đi lại… “Nhiều hôm tôi và anh Lập đi tới từng gia đình để thuyết phục bà con tham gia hội đoàn hoặc vận động quyên góp tới tận khuya, có hôm hết cả xe buýt, hai anh em lại phải bắt taxi về. Có lần do đi thăm một gia đình Việt kiều đúng hôm mưa to, do đường trơn nên lúc cuốc bộ ra bến xe, anh Lập đã bị vấp ngã”.

Ông Thể còn trực tiếp chứng kiến ông Nguyễn Văn Lập từng nhiệt tình “tranh thủ” quảng bá đất nước, con người Việt Nam với bạn bè quốc tế. Đó là lần tham dự các Festival do Đoàn thanh niên cộng sản Hy Lạp tổ chức, khi bạn bố trí mỗi đoàn một gian trưng bày về con người, đất nước mình, ông Lập đã sốt sắng vào vai thuyết minh cho gian triển lãm về đất nước, con người Việt Nam.

Khi kinh tế Hy Lạp lâm vào khủng hoảng, ông Thể chuyển gia đình về sinh sống ở Phường Thanh Bình (TP Hải Dương). “Khi tôi về nước, anh Lập rất buồn bởi sẽ thiếu đi một người chia sẻ công việc trong hội đoàn, trong khi anh ấy đã ngoài 80 tuổi, sức khỏe cũng có phần giảm sút, nhưng trong những lần trò chuyện, anh tâm sự là sẽ tiếp tục làm việc, cống hiến vì Việt Nam cho tới khi trái tim ngừng đập”, ông Thể cho biết.

Nhiều lần đưa gia đình về thăm quê vợ, chàng rể Hy Lạp đã rất thạo tiếng Việt và biết “nhập gia tùy tục” bằng những việc làm thủy chung, tình nghĩa. Trong những lần tâm sự chuyện riêng, ông Lập đã không ít lần rơi lệ khi nhớ về người vợ cũ, người vợ đã mất trong những năm tháng chiến tranh. Mỗi dịp có kiều bào ở Hy Lạp về nước, ông lại gửi lời hỏi thăm hoặc chuyển tiền về cho người cháu của bà Sáu (tên người vợ cũ) để sửa sang phần mộ ở Quảng Ngãi, rồi nhận người cháu ruột của bà Sáu là con nuôi.

Do nặng tình với đất nước Việt Nam nên 4 người con của ông Lập đều được đặt theo tên Việt Nam là: Nguyễn Văn Thành, Nguyễn Thị Bạch Tuyết, Nguyễn Thị Bạch Nga và Nguyễn Thị Tự Do. Hiện cả 4 người con đều trưởng thành, con trai cả của ông hiện đang công tác tại Hội đồng chung châu Âu (EC), ba cô con gái đều là giáo viên và công chức ở địa phương.

Ở Hy Lạp, ngoài thời gian bận rộn với công việc của một người “vác tù và”, ông Nguyễn Văn Lập còn ấp ủ cho ra đời cuốn từ điển Hy Lạp-Việt Nam. Cuốn bản thảo viết tay khá dày dặn với vốn tiếng Việt phong phú đã được ông Lập chuyển ngữ, trong số đó có không ít từ vẫn còn dấu ấn phương ngữ Khu 5-mảnh đất mà ông từng có nhiều năm gắn bó và coi như quê hương thứ hai của mình.

Tại buổi giao lưu với các đồng đội cũ, nhiều cựu chiến binh Trung đoàn 108 (Liên khu 5) đã bàn bạc, kiến nghị tới các cấp để Kostas Sarantidis Nguyễn Văn Lập được hưởng chế độ như những cựu binh Việt Nam từng tham gia kháng chiến chống Pháp...

Bài, ảnh: NGUYỄN THỊ HẠNH (QĐND Online)