Tầm quan trọng của việc học tiếng Việt đối với các thế hệ con em của chúng ta ở nước ngoài đã vượt ra khỏi những cụm từ ngữ thông thường mà bấy lâu nay sách vở và các phương tiện truyền thông đã viết và nói về nó. Nhìn vào thực tế đối với con em cộng đồng tại Kiev hiện nay, ta càng thấy tiếng Việt vô cùng quan trọng và cấp bách nếu như chúng ta không muốn con cháu sau này bị đồng hóa cùng dân bản địa.

Hội thảo nâng chất lượng dạy và học tiếng Việt tại Ucraina

Tôi đã từng tình cờ gặp những nhóm người vốn dĩ có gốc gác Triều Tiên. Có lẽ thuở xưa họ đã đi tìm vùng đất mới hoặc bị bắt di cư trong thời loạn lạc của lịch sử, họ sinh sống chủ yếu bằng canh tác nông nghiệp. Điều khá ngạc nhiên là họ nói chuyện với nhau đều dùng tiếng Nga. Tôi tò mò thì được cho biết tiếng Nga là ngôn ngữ chính thống, còn tiếng Triều thì đến những bậc cao niên nhất cũng không biết. Những gì để nhận biết về họ chỉ còn là hình dạng gốc Á bên ngoài. Như vậy, có thể nói một bộ phận người Triều Tiên này đã bị đồng hóa hoàn toàn bởi khi mất ngôn ngữ mẹ đẻ - chính là đánh mất cội nguồn của mình.

Mối lo về việc mất dần tiếng mẹ đẻ

Thực trạng của thế hệ thứ hai người Việt tại Kiev cũng đã đến mức báo động đỏ! Vì hiện tại, theo chủ quan thì có lẽ tới 95% các con không thể viết nổi một đoạn văn ngắn và đơn giản. Các con chỉ nói “tiếng bồi” học từ cha mẹ một cách tự nhiên. Tuy vậy, thực tế khi các con chưa đến tuổi học phổ thông thì nói tiếng Việt khá trơn tru, lưu loát, nhưng khi đã đi học rồi thì càng lớn nói càng kém đi.

Hiện nay, trong các sự kiện tập trung cộng đồng, hoặc từng nhóm gia đình, ai ai cũng dễ nhận thấy các con cháu chúng ta túm tụm tách riêng ra một chỗ và hầu như không sử dụng tiếng Việt khi giao tiếp, chỉ nói tiếng Nga hoặc tiếng Ucraina. Khi bị người lớn khiển trách hỏi tại sao không nói tiếng Việt thì các con cho rằng dùng tiếng Việt khó diễn tả hết ý.

Điều đáng lo ngại đối với mỗi gia đình, là khi con cái đã không hiểu cha mẹ thì khoảng cách cũng lớn dần. Giữa con cái và cha mẹ sẽ có một bức tường vô hình chắn ở giữa. Các con không thể tâm sự với cha mẹ rất nhiều điều ở trường, ở lớp, khi có thắc mắc, muốn tìm hiểu về cuộc sống để cha mẹ giải đáp, chỉ bảo khuyên răn. Đây chính là thiệt thòi lớn nhất của con em sinh sống ở nước ngoài so với con em trong nước. Vì không hiểu nhau, mỗi khi tan trường về nhà, trừ bữa cơm gia đình quây quần, còn lại các con thường sống thu mình. Ngoài việc học bài thì khi rảnh rỗi, rất nhiều cháu đã giấu cha mẹ vùi đầu vào “chát chít” và chơi game.

Cứ như vậy, điều tất yếu là các cháu dần dần quên đi tiếng mẹ đẻ. Tiếng mẹ đẻ vô hình chung lại chuyển thành một ngoại ngữ với các con. Chút từ vựng ít ỏi cứ rơi rụng theo thời gian, và nhiều hậu quả ngoài mong muốn đã xảy ra làm ảnh hưởng đến tương lai của các con, làm buồn lòng các bậc cha mẹ.

Lúc các con trong giai đoạn học phổ thông thì cái nguy hại chưa thật rõ ràng, nhưng từ khi học đại học và sau đại học, bắt đầu định hướng nghề nghiệp thì tiếng Việt trở thành một vấn đề nan giải cho mỗi gia đình.

Nhìn vào hiện tại, vì sự bất ổn từ mấy năm nay, Ucraina bị xáo trộn từ chính trị cho đến kinh tế, khiến cơ hội để con em chúng ta khi tốt nghiệp ra trường, tìm được việc làm ngay trên chính mảnh đất này là vô cùng ít ỏi. Bởi vậy, không ít bậc cha mẹ đã hướng cho con học xong trở về Tổ quốc tìm việc làm - và đó là một nguyện vọng chính đáng của những kiều bào xa quê hương mong muốn con em của mình được trở về nguồn cội.

Tuy nhiên, điều buồn và xót xa nhất là đã có rất nhiều cháu vì không đủ khả năng về tiếng Việt khi đi phỏng vấn tìm việc đã bị loại. Dù các cháu học rất giỏi, tốt nghiệp vào loại xuất sắc trong các trường bên này, nhưng do “ngô nghê” về ngữ pháp, không biết về văn phạm Việt ngữ nên bị tuột mất cơ hội được làm việc ở những vị trí phù hợp với mình...

Từ thực trạng về tiếng Việt của con em cộng đồng tại Kiev, chúng ta có thể hình dung ra cảnh tượng: Khi thế hệ thứ nhất chúng tôi về với “ông bà ông vải”, thì thế hệ thứ hai giao tiếp với nhau chỉ bằng ngôn ngữ bản địa và chắc chắn rằng, họ sẽ không dạy cho con mình tiếng Việt vì biết rất ít. Như vậy, thế hệ ba trở đi sẽ hoàn toàn không dùng một chút nào nữa và xem như bị mất gốc. Đồng hóa - điều đáng sợ này sẽ đến trong một ngày không xa.

Nguyên nhân nào dẫn đến sự mai một dần tiếng Việt?

Có quá nhiều lý do dẫn đến yếu kém về tiếng Việt của con em cộng đồng tại Kiev. Trước hết, do nhận thức đơn giản của các bậc phụ huynh. Một số cha mẹ nghĩ rằng con mình là người Việt, lo gì không biết tiếng Việt nên để các con phát triển tự nhiên, không quan tâm đúng mức.

Anh Hồ Sỹ Trúc - Chủ tịch Hội đồng hương Nghệ Tĩnh Kiev phát biểu

Các con từ mấy tháng tuổi đã thuê bảo mẫu người địa phương chăm sóc cho tới khi đến trường. Có phụ huynh khi con lớn hơn còn gửi luôn con ở nhà bảo mẫu và như vậy, ngôn ngữ bản địa ngấm dần vào các con từ thuở nằm nôi.

Đặc thù cộng đồng người Việt tại Kiev sống rải rác ở các căn hộ chứ không tập trung thành làng như thành phố Kharkov hoặc Odessa nên sự giao lưu giữa các con cũng ít nhiều bị hạn chế.

Các con sống trong môi trường học với các bạn là người bản địa, học tiếng bản địa, nhất là càng lên lớp trên phải học thêm nhiều ngoại ngữ khác nhau cũng ảnh hưởng tới vấn đề học tiếng Việt.

Trong sinh hoạt ở gia đình, có những phụ huynh còn dùng tiếng Nga vì thấy dùng tiếng Việt con không hiểu hết. Nhưng thực chất tiếng Nga của cha mẹ cũng "tiếng tác tiếng tộ" không cơ bản, trong khi tiếng Việt của con cũng chỉ “lõm bõm” nghĩa, từ, nên hình thành kiểu nói và hội thoại không nằm trong khuôn phạm nào hết.

Bởi vì cuộc mưu sinh nên cha mẹ không thể sâu sát việc học của con được. Có người lại chỉ chú trọng cho con học thêm các bộ môn khác trong khi tiếng Việt thì không quan tâm đúng mức. Và điều tất yếu đã xảy ra - con cái chúng ta trở nên “ngô nghê” đến buồn cười khi muốn diễn đạt một vấn đề nào đó bằng tiếng Việt. Nói sai nhiều vô tình bị người lớn chê bai, các con càng ngại và chẳng muốn sử dụng tiếng Việt để giao tiếp nữa.

Còn nhiều nguyên nhân khác nữa nhưng quan trọng nhất, mấu chốt nhất chính là con em Việt Nam tại Kiev không được học tiếng Việt từ bậc tiểu học vì thiếu thầy, cô giảng dạy theo giáo trình cơ bản một cách có hệ thống.

Cần thực hiện ngay việc dạy và học tiếng Việt trong cộng đồng

Từ lâu nay, một số cha mẹ quan tâm đến tiếng Việt của con thì sẽ tự dạy nếu như bản thân có khả năng, một số thì tìm thuê thầy, cô về nhà dạy riêng nhưng số này như muối bỏ biển. Một số gia đình có điều kiện thì hàng năm vào dịp nghỉ hè cho con về Việt Nam thuê thầy cô ở nhà dạy, nếu không tìm được cô thầy thì với môi trường ở quê hương, khi xung quanh là gia đình, người thân nói tiếng Việt thì tiếng Việt của các con cũng được cải thiện rất nhiều, nếu duy trì được việc hàng năm cho các con về nước.

Tuy nhiên, kể từ khi trước và sau chính biến MaiDan tới nay, khó khăn chồng chất trên mọi phương diện với bà con ta, để duy trì cuộc sống ổn định còn vất vả huống hồ có tiền cho con về nước học tiếng Việt.

Một số bậc cha mẹ khi con vào đại học đã cho con về Việt Nam học theo diện trao đổi sinh viên giữa hai nhà nước hoặc giữa các trường đại học với nhau vì hầu hết các cháu đều đã mang quốc tịch Ucraina. Đây cũng là một phương pháp tốt vì sau khi học xong chương trình đại học, tiếp xúc với môi trường trong nước, tiếng Việt của các con sẽ tốt hơn rất nhiều cũng như hiểu biết hơn văn hóa, phong tục tập quán quê cha đất tổ. Khi tốt nghiệp xong có cơ hội tìm luôn được việc làm trong nước. Nếu quay trở lại Ucraina thì các con vẫn hoàn toàn làm chủ được tiếng Việt cả viết và nói.

Tại Kiev, thuộc khu vực Troeshina, quận Desnhiansk có trường phổ thông số 251 mang tên Hồ Chí Minh. Cách đây hàng chục năm, được sự giúp đỡ tạo điều kiện của nhà trường, cũng như có sự quan tâm của một số anh chị em làm công tác xã hội, nhà trường đã đào tạo được vài ba khóa tiếng Việt. Trên đà đó nếu các phụ huynh quan tâm thì có thể sẽ duy trì được liên tục. Nhưng phần do thiếu thầy cô giáo, phần do các bậc cha mẹ chưa thấy hết tầm quan trọng của việc học tiếng Việt nên việc đóng học phí cho con giảm dần, dẫn tới không đủ kinh phí để hoạt động. Chính vì vậy, việc dạy và học tiếng Việt đã chấm dứt mấy năm nay. Giờ đây, do nhu cầu của phụ huynh, lớp học tiếng Việt hoạt động trở lại. Tuy nhiên, đó chỉ là giải pháp tạm thời, bởi lớp học chỉ có 8 cháu nhỏ trong khi nhu cầu của các con em lớn hơn rất nhiều.

Thấy rõ được tầm quan trọng của việc học tiếng Việt nên từ năm 2014, Đại sứ quán Việt Nam tại Ucraina đã ký một biên bản ghi nhớ với trường PTTH số 251 mang tên Hồ Chí Minh về vấn đề trao đổi hợp tác giáo dục. Đặc biệt, ngày 21/4 vừa qua, Đại sứ quán đã tổ chức cuộc hội thảo dưới sự chủ trì của Đại sứ Nguyễn Minh Trí bàn về việc nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Việt, xem năm 2017 là năm tiếng Việt của cộng đồng Việt Nam tại Ucraina.

Như vậy về cơ bản chúng ta đã nhận được sự hậu thuẫn về tinh thần của phía Nhà nước, còn việc thực hiện như thế nào còn tùy thuộc vào đặc điểm, điều kiện của mỗi thành phố mà áp dụng cho phù hợp.

Tại Kiev, có thuận lợi lớn là nguồn giáo viên từ các thầy cô ở bộ môn tiếng Việt thuộc trường đại học tổng hợp danh tiếng Taras Shevchenko – Đại học Quốc gia Kiev. Thậm chí, các em sinh viên năm cuối bộ môn tiếng Việt tại đây vẫn đủ khả năng để truyền giảng tiếng Việt cho các em trình độ tiểu học. Đây là thuận lợi không hề nhỏ khi các thầy cô đều sẵn lòng truyền thụ kiến thức và họ là những người có trình độ cao, hiểu biết nhiều ngôn ngữ nên học sinh dễ dàng tiếp thu hơn từ những thầy cô từ trong nước sang. Vì khi người trong nước sang dạy, nếu như họ không biết tiếng Nga hoặc tiếng Ucraina sẽ rất khó giải thích lúc các con thắc mắc vấn đề nào đó.

Chúng ta cần quan tâm, trao đổi để tìm ra cách thực hiện như thế nào, bắt đầu từ đâu, nếu các phụ huynh nhận thức được tầm quan trọng của việc dạy và học tiếng Việt, thì hãy nhanh chóng phối hợp để cùng tìm ra một giải pháp tốt nhất.

Để thành lập một trường riêng thì không đủ kinh phí, nên việc thuê địa điểm kết hợp làm trường là khả dĩ nhất, tổ chức học vào ngày thứ bảy và chủ nhật bởi ngày thường, các con học ở trường và còn phải học thêm các môn khác.

Về vấn đề học phí thì cần phải xác định “tự lực cánh sinh” là chủ yếu, việc trả tiền học của con cái là lẽ đương nhiên mà bậc phụ huynh nào cũng hiểu. Xét cho cùng, nếu phải thuê thầy cô giáo về tận nhà dạy cũng đều phải trả phí. Cái lợi ở đây là nếu chúng ta tổ chức được lớp học tập trung, các con sẽ có sự giao lưu và được học chương trình theo giáo án bài bản, phù hợp với khả năng và điều kiện của con em sinh sống tại nước ngoài.

Để tổ chức được lớp học cho các con đòi hỏi sự quan tâm trước hết của chính gia đình mỗi cháu về việc phối hợp với các thầy cô ở lớp, mà không phải gửi con đến lớp rồi xem đó là việc của thầy cô, phải tạo ra môi trường để các con nói và yêu thích tiếng Việt.

Cần có sự chung tay, chung sức của các tổ chức hội, đoàn, nên tổ chức các sinh hoạt cộng đồng như trại hè thanh thiếu niên, rằm Trung Thu, hoặc các trò chơi, các cuộc thi nói và viết tiếng Việt có thưởng để khuyến khích các con em.

Phải tìm nguồn giáo viên lâu dài, và không gì tốt hơn là đào tạo từ chính con em mình để truyền thụ cho lớp sau. Các phụ huynh có con đến tuổi vào đại học nếu thấy khả năng các cháu có giới hạn không vào được các trường khác, thì việc xin vào học tự túc bộ môn tiếng Việt tại trường đại học tổng hợp Taras Shevchenko là một lựa chọn không hề tồi, vì bằng tốt nghiệp từ trường này rất danh giá, và học phí hàng năm chỉ khoảng chưa tới 30 ngàn Grivna, rất vừa phải trong thời khủng hoảng này.

Các sinh viên trong quá trình học có thể đăng ký về Việt Nam học theo chương trình trao đổi giữa hai nhà trường. Theo như thông báo của nhà trường nếu học xong, sinh viên nào có nguyện vọng sẽ có chương trình học lên cao học và nếu muốn làm công tác giảng dạy sẽ được nhận ở lại làm việc. Như vậy, khi có nhiều con em Việt Nam theo học ở đây thì nghĩa là nguồn giáo viên có thể tự cung tự cấp, tạo ra sự ổn định cho chương trình và lịch dạy học.

Nên thành lập một quỹ học tiếng Việt được xã hội hóa, kêu gọi sự giúp đỡ của các tổ chức doanh nghiệp, các tổ chức hội đoàn, các “mạnh thường quân” để để mua sách vở giáo khoa, tài liệu, cũng như các giáo cụ trực quan hỗ trợ công tác giảng dạy và khen thưởng…

Trên đây là một số nét về vấn đề tiếng Việt của con em bà con cộng đồng ở Kiev. Tuy không đầy đủ và chưa phản ánh hết được, nhưng tựu trung chúng ta cần nhận thức thật rõ rằng: Dạy và học tiếng Việt cho các con em chúng ta là một việc vô cùng quan trọng và cấp thiết, cần bàn bạc, thực hiện ngay. Nên xem đây là trách nhiệm hàng đầu của các bậc cha mẹ cũng như các tổ chức xã hội, và trên hết chính là Nhà nước, vì trong Nghị quyết 36/NQ-TW của Bộ Chính trị về công tác đối với người Việt Nam ở nước ngoài đã khẳng định “cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài là một bộ phận không tách rời của cộng đồng dân tộc Việt Nam”.

Hồ Sỹ Trúc (Ucraina)

Quehuongonline