(Povídky z jedné kapsy - truyện ngắn của Karel Čapek)

"Tôi kể cho ông nghe" Fulinus thổ lộ, "chuyện về loài hoa cúc Clara là thế nào”. Hồi ấy, tôi chăm lo công viên hoàng tử Lichtenberský ở Lubenec - thưa ông, hoàng tử là một người sành sỏi, các cây được đưa đến đây từ  xứ Veitsch của nước Anh, nhưng có đến mười bảy ngàn củ hành tây lại lấy từ Hà Lan, nhưng đó chỉ là chuyện bên lề. Thế rồi có một lần vào một ngày chủ nhật ở Lubenec tôi đi xuống phố và gặp Clara, ông biết đấy, cô ta là một con ngốc  sống ở đó, vừa câm  lại vừa điếc, vừa đi vừa múa may vừa cười the thé một cách điên dại - ông biết không, thưa ông, sao những kẻ ngốc nghếch này lại điên khùng đến vậy? Vừa may là tôi tránh được cô ấy bằng không thì chắc cô ta đã túm lấy tôi để hôn rồi, tôi bỗng thấy cô ấy ôm bó hoa ,đó là bó thìa là vơ từ ruộng thì đúng hơn nhưng ở giữa, thưa ông – lạ thay thấy thứ làm tôi sững sờ. Cái cô  điên khùng này đang cầm trong tay bó thìa là nhưng trong đó lại có một bông cúc  tiểu đóa màu xanh! Thưa ông, là màu xanh đấy! Nó có màu xanh như thể  màu hoa Phlox Laphami (loại hoa phlox* màu lam xám), hơi có chút màu của đá acđoa, viền ngoài có màu lụa hồng, bên trong  lại có màu xanh của hoa sơn tiểu thai (campanula turbinata), thật đẹp, nhưng đó chưa là gì hết, thưa ông, chẳng có loài hoa cúc vạn thọ Ấn Độ nào có được màu này! Năm trước, tôi có đến xứ Veitsch, ngài  James  khoe với tôi rằng năm ngoái  cúc nhập khẩu trực tiếp từ Trung Quốc có nở một bông hoa, như tử đinh hương, nhưng đến mùa đông chúng không may lại chết mất. Còn ở đây cô gái câm ú ớ này lại có hoa cúc  xanh mà ông chỉ thấy trong mơ. Thế đấy!.

Thế rồi Clara lại mừng rỡ kêu ú ớ, ấn vào tay tôi bó hoa của cô vừa hái được. Tôi đưa cho cô một cua - ron và chỉ vào bông cúc: Clara, cô lấy thứ này từ đâu thế? Clara chỉ ú ớ rồi lại cười sằng sặc, tôi đành chịu chẳng biết gì hơn. Tôi hét lên với cô, rồi chỉ tay ra hiệu với cô, nhưng chẳng được tích sự gì hết, cô ta chỉ cố muốn ôm lấy tôi. Cầm trong tay bông hoa cúc xanh quý hiếm tôi chạy lại phía hoàng tử: bẩm điện hạ, thứ hoa này chỉ mọc quanh đây thôi, điện hạ hãy cho đi tìm đi. Ông già lập tức cho đánh xe lại để đưa Clara đi cùng.

Nhưng Clara lại mất hút, chẳng biết cô ta biến đi đâu. Chúng tôi đứng chờ bên xe ngựa và cằn nhằn cả tiếng đồng hồ, còn hoàng tử vẫn ngồi cạnh người đánh xe từ trước. Nhưng chuyện nào đã xong khi mà Clara quay trở lại với cái lưỡi thè ra và dúi vào tay tôi cả một bó hoa cúc xanh còn tươi nguyên. Hoàng tử đưa cho cô  ta một trăm cua - ron, nhưng Clara lại tỏ ra  thất vọng, khổ thân cô, vì cô đã bao giờ nhìn thấy đồng bạc một trăm cua - ron đâu kia chứ. Tôi lại phải đưa cho cô ta một đồng cua-ron nữa để cho cô yên lòng. Clara lại bắt đầu nhảy múa và hò hét, nhưng chúng tôi đã ngồi hết trên xe, chỉ vào hoa cúc màu xanh để Clara dẫn đường cho chúng tôi!

Clara  ngồi trên ghế và hét lên một cách vui vẻ, ông chẳng thể tưởng tượng nổi  người đánh xe thấy khó chịu đến mức nào khi ông ta phải ngồi cạnh cô ta.Thêm vào đó, những con ngựa chốc chốc lại lồng lên vì  tiếng rít và tiếng hét như tiếng quạ kêu của Clara, chà, đó quả là một cuộc hành trình ma quỷ. Khi đã đi được hơn nửa giờ, tôi lên tiếng: bẩm điện hạ, ta đã đi được ít nhất mười bốn cây số rồi đấy.

Ôi dào, thì đã chết ail sao, hoàng tử lầu bầu, cho dù có là đã một trăm cây số.

Thôi được, tôi  thì lại tính, để có được bó hoa thứ hai này Clara chỉ mất một tiếng đồng hồ, vậy nơi ấy không thể cách xa Lubenec quá ba cây số được. Clara này, Hoàng tử gào lên và  chỉ vào những bông hoa cúc màu xanh, chúng mọc ở đâu, cô tìm thấy chúng ở đâu, hả?

Clara lại ú ớ và vẫn luôn chỉ về phía trước. Với cô, được đi xe ngựa chắc hẳn là điều thích thú. Ông ạ, tôi nghĩ rằng  hoàng tử sẽ giết cô ta mất thôi, lạy Chúa, ông tức  giận đến đỏ cả mặt. Những con ngựa thì sùi bọt mép, Clara kêu thét cứ như thể  còi xe, Hoàng tử thì ra điệu bộ thật mỉa mai, người đánh xe thì  dường như sắp  phát khóc vì xấu hổ, còn tôi đang nghĩ ra kế hoạch để làm sao tìm được hoa cúc xanh. Thưa điện hạ, tôi trình bày với ngài rằng, thế này thì chắc là  không ổn rồi. Chúng ta cần phải đi tìm hoa cúc xanh mà không cần đến Clara. Chúng ta sẽ dùng compa để vẽ trên bản đồ một  vòng tròn bán kính  ba cây số, chia thành các phần và sẽ tìm hết nhà này sang đến  nhà kia.

Trời ạ, hoàng tử thốt lên, trong vòng ba cây số từ Lubenec thì làm gì có công viên! Được, tôi đáp.Trong công viên Người chỉ có thể thấy rặt ma quỷ, còn may ra Người sẽ tìm được loài cúc ageratum hoặc xuồng canoe. Người xem này, ở dưới thân cây này là đất, không phải đất mùn mà là thứ màu vàng dính nhớp nháp như thể… do người gây ra. Chúng ta phải tìm nơi có nhiều chim bồ câu, trên tán lá của bó hoa có rất nhiều phân chim bồ câu. Có thể hoa mọc cạnh hàng rào làm từ những thân cây đã bóc hết vỏ, bởi vì ở trong các nách lá của hoa có thấy bụi cám của  vỏ cây vân sam. Đó chính là một manh mối chính xác.

Thế là thế nào? Hoàng tử hỏi lại.

 Thưa vâng, đúng là thế, tôi nói rằng chúng ta phải tìm xung quanh từng cái lều nhỏ trong vòng bán kính ba cây số, ta sẽ chia thành bốn nhóm: ngài, tôi, người làm vườn của ngài và người phụ tá  của  tôi Vencl, thế là  được.

Tốt rồi, sáng hôm sau điều đầu tiên mà tôi thấy Clara lại mang về cho tôi một bó toàn là các hoa cúc xanh. Sau đó, tôi tìm kiếm mọi ngóc ngách trong  khu vực của tôi, vào các quán rượu tôi đều uống bia ấm, ăn bánh pho mát (syrečky) và hỏi mọi người  về những bông cúc xanh. Dạ thưa ông, ông đừng hỏi gì thêm nữa, lúc ấy chính tôi bị tiêu chảy vì những chiếc bánh pho mát, trời thì nóng như  nắng gắt cuối tháng Chín, và tôi đã  lần mò  vào từng chiếc lều vừa phải tránh các nơi công sở, bởi vì mọi người nghĩ rằng tôi  là thằng điên, là tên mật vụ hoặc một người  từ công sở mò đến. Nhưng  tối nay có một điều chắc chắn là  không có hoa cúc màu xanh  nào mọc trong  phạm vi của tôi. Trong ba hướng kia  cũng chẳng tìm thấy  gì hết. Chỉ  có Clara là vẫn mang  bó mới  hoa cúc màu xanh được nhổ về.

Ông  biết đấy, Hoàng tử là một lãnh chúa lớn, sai khiến được mọi người dưới quyền xung quanh, vì vậy ông gọi cảnh sát đến, đưa cho mỗi người một bông hoa cúc xanh và chẳng biết ngài  hứa hẹn những gì với họ  nếu  tìm thấy nơi chúng mọc. Những cảnh sát này, thưa ông, đều là những  người có học, họ đọc được báo và các thứ như thế, ngoài ra, họ còn biết tường tận  mỗi tảng đá và có chuyên môn uy tín. Thưa ông, này nhé, ngày hôm nay sáu cảnh sát, dân phòng thành phố, thị trưởng, các em học sinh và giáo viên, và một ban nhạc của người digan rà soát toàn bộ vùng đất trong vòng bán kính ba cây số, tất cả mọi thứ hoa nở đều được hái và đưa về lâu đài Prokrindapána thật giống như trong lễ thánh thể Chúa trời, nhưng còn hoa cúc màu xanh lại chẳng ai biết tý nào. Cả ngày chúng tôi phải canh chừng Clara, nhưng cứ đến đêm là cô lại biến mất và vào tầm nửa đêm lại mang về cho tôi một đống hoa cúc xanh. Chúng tôi  lập tức nhốt cô ta vào phòng giam để cô đừng vặt chụi tất cả, nhưng chúng tôi đã bị mắc kẹt. Thực sự có điều luẩn quẩn, ông thử nghĩ xem, khu vực này chỉ nhỏ như lòng bàn tay…

Này ông, người ta hay thô lỗ khi  quá bần cùng  hay khi gặp thất bại, tôi biết lắm chứ, nhưng trong cơn thịnh nộ, hoàng tử  nói rằng tôi  cũng ngu si hệt như Clara, thì tôi đành phải phản đối ngài, rằng dù có là kẻ khờ dại và ngu ngốc đi chăng nữa thì tôi cũng không thể bị mắng chửi, tôi hết chịu nổi rồi, thế là tôi lên  thẳng  tàu, và tôi không còn ở Lubenec nữa. Nhưng khi tôi ngồi trong toa và tàu lăn bánh, ông ạ, lúc ấy tôi đã khóc như một cậu bé, tôi sẽ chẳng còn thấy được  thứ hoa cúc màu xanh và sẽ phải từ bỏ nó mãi mãi. Tôi khóc ròng  và nhìn ra ngoài cửa sổ và bỗng thấy ngay bên đường có cái gì đó màu xanh xanh. Thưa ông Capek, điều đó thôi thúc tôi, tôi  bật dậy khỏi ghế và kéo phanh báo dừng khẩn cấp - tôi thậm chí không còn nhớ gì, tàu đã dừng hẳn, tôi  nhào về phía trước và bị trẹo một ngón tay. Khi trưởng tàu chạy tới, tôi lắp bắp rằng tôi đã quên một thứ gì đó ở Lubenec, và tôi đã phải nộp  thứ tiền phạt chết tiệt ấy. Thưa ông, tôi làu bàu nguyền rủa hệt như một chim sáo đá và đi tập tễnh dọc theo đường tàu ngược về phía có màu xanh. Đồ ngốc, tôi  tự nhủ, cho dù đây chỉ là bụi thu thủy cúc hay thứ xanh xanh gì đó mà mi đã ném cả đống tiền chùa! Tôi quay lại khoảng năm trăm mét, tôi nghĩ rằng cái thứ gì màu xanh đó không thể cách xa đây  đến thế được, tôi có thể đã đi quá  hoặc trông gà hóa cuốc chăng, khi tôi nhìn thấy ngôi nhà gác tàu nhỏ qua bức tường thấp với hàng rào bằng cành cây và có thứ màu xanh trong vườn. Có hai bụi hoa cúc xanh.Thưa ông, đến đứa trẻ con cũng biết những thứ này là do những người gác tầu trồng trong vườn của họ. Ngoài xương rồng và dưa hấu ra, thông thường họ còn trồng hoa hướng dương, vài khóm hoa hồng, malvy, hoa thược dược hoặc hoa mẫu đơn. Nhưng ở đây gã đàn ông này lại không trồng những thứ ấy mà chỉ thấy toàn là khoai tây, đậu hạt và cây cơm cháy, ở góc kia trồng hai khóm cúc xanh.

     - Này ông ơi, tôi nói với  qua hàng rào, ông lấy đâu ra thứ hoa này thế?

      - Thứ  xanh này á? người gác tầu hỏi lại. Ồ, những thứ cây này còn lại đây sau khi Cermak chết, ông ấy là người gác tàu ở đây trước tôi. Nhưng, này anh bạn, ở đây không ai được phép đi vào đường tàu. Chỗ kia có một bảng ”cấm đi bộ vào đường tàu”. Thế anh làm cái quái gì ở đây thế hở?

      - Bác ơi, tôi nói với ông ta, thế làm cách nào để đến được chỗ bác?

      - Bằng đường tàu cho người gác tàu chứ còn bằng gì nữa. Nhưng chẳng có ai đến đây làm gì. Anh muốn gì? Biến đi, đồ gàn, chớ có đụng chân vào đường tàu đấy!

       - Thế tôi phải biến đi theo đường nào đây? Tôi hỏi vặn lại.

        - Mặc xác anh,bước lên đường tàu thì không được với tôi, biến ngay!

Tôi ngồi xuống lề bên này và nói:

        - Nghe này, ông nội, bán cho tôi thứ hoa màu xanh kia đi.

          - Tôi không bán, người gác tàu lầu bầu. Xéo đi khỏi đây mau. Ở đấy ngồi cũng không được !

        - Tại sao lại không chứ, tôi cãi lại ông ta. Đây đâu có viết trên bảng rằng không được phép ngồi ở đây. Đi vào đường tàu thì không được phép đã đành, nhưng tôi nào có đi.

Người gác tàu ngạc nhiên sững lại và mắng tôi qua hàng rào. Nhưng đây có lẽ là một người sống độc thân, lúc sau thôi mắng mỏ tôi rồi chuyển sang nói lầm bầm với chính mình. Nửa giờ sau, ông đi ra kiểm tra đường tàu.

      - Sao hả, ông dừng lại cạnh tôi, anh có đi  khỏi đây hay không?

      - Tôi không thể, tôi đáp, đi trên đường tàu thì bị cấm còn từ đây chẳng có đường nào để thoát ra được, ông nội ạ.

Người gác tàu ngẫm nghĩ một lúc.

      - Thế anh có biết làm thế nào không?

Lát sau ông nói

      - Chờ tôi đi khuất qua cái đống kia thì anh nhảy ra khỏi đường tàu, tôi sẽ không nhìn đâu.

Tôi rối rít cảm ơn ông, và chỉ còn chờ ông đi  khuất là tôi leo ngay qua hàng rào vào khu vườn của ông và dùng chiếc thuổng của chính ông, tôi cuỗm luôn cả  hai bụi hoa cúc xanh. Tôi đã ăn cắp những bụi hoa cúc xanh đó, thưa ông. Tôi là một chàng trai tử tế và trong đời tôi đã bảy lần ăn cắp và cả bảy lần đều là vì hoa.

Một giờ sau tôi đã ngồi trên tàu và mang về nhà những khóm hoa cúc xanh vừa ăn cắp. Khi nhìn dọc theo trạm gác tàu, tôi thấy người gác tàu đứng đó với lá cờ hiệu và chỉ thấy bóng  ông lướt qua mắt tôi lúc ẩn lúc hiện như bóng ma quỷ. Tôi vẫy mũ chào ông, nhưng ông ta chắc chẳng nhận ra tôi .

Thưa ông, như ông đã biết, vì cái bảng có ghi chữ ”Đường cấm”, nên chẳng một ai, thậm chí chúng tôi, cả cảnh sát, cả đám người di gan, cả trẻ con, không ai  ngờ lại có thể có ai đó vào chỗ ấy để tìm hoa cúc xanh.

Thưa ông, cái bảng cảnh báo ấy có sức mạnh ghê gớm đến thế đấy. Có lẽ cạnh các trạm gác tàu mọc những cây như ngọc trâm xanh hay hoàng dương, nhưng chẳng có ai và cũng chẳng bao giờ phát hiện được hoa cúc xanh vì bị nghiêm cấm đi vào đường tàu. Chỉ có Clara điên khùng mới đến những nơi ấy vì cô ấy là một con ngốc và cô ta nào đâu có biết đọc!

Đó là lý do tại sao tôi đã đặt tên cho những bông hoa cúc xanh cái tên Clara. Tôi đã phải mất mười lăm năm  mới tìm được chúng. Nhưng có lẽ tôi phải chú trọng đến đất tốt và độ ẩm của đất - gã nhà quê gác tàu ấy chẳng tưới tắm gì cho các khóm cúc này, ở đấy chỉ có đất sét khô cứng như thiếc -  nói tóm lại là nó  nảy chồi vào mùa xuân, mùa hè dễ bị nấm mốc và rồi phải chữa chạy vào tháng Tám. Thưa ông, tôi  là người duy nhất trên thế giới có  hoa cúc  xanh, và tôi chưa thể công khai chuyện này được. Còn như  loài cúc Bretagne và Anastasia, làm sao sánh nổi được với Clara, chúng chỉ có một chút màu hoa cà, nhưng Clara, thưa ông, còn khi Clara  ra hoa lúc ấy chắc cả thế giới sẽ trầm trồ về nó."

Karel Čapek (1890 – 1938)    

Karel Čapek được sinh ra tại Malé Svatonovice, Bohemia, Áo-Hung (nay thuộc Cộng hòa Séc).

Ông là tiểu thuyết gia người  Séc, là nhà viết truyện ngắn, nhà tư tưởng chính trị, nhà viết kịch, nhà giáo. Một từ mới “robot” trong vở kịch RUR: rô-bốt vạn năng của Rossum (1920) đã được bổ sung vào từ điển tiếng Anh Oxford. Nó bắt nguồn từ tiếng Séc "robota", có nghĩa như  là "làm việc" hoặc "nông nô", "lao động cưỡng bức", ban đầu để ám chỉ công việc buồn tẻ. Robot của Karel Čapek không phải chỉ là sắt thép mà còn giống như con người bằng xương bằng thịt, họ có trí thông minh vô cùng phát triển song họ không có linh hồn - bây giờ chúng  được gọi là android (loại rô-bốt giống như người thật). Về sau thuật ngữ này được dùng để chỉ người máy. Cùng với Kafka và Jaroslav Hašek, Karel Čapek là một trong những danh nhân lớn của nền văn học Séc hiện đại.

Ngô Khánh Vân chuyển ngữ từ nguyên bản tiếng Séc: Modrá chryzantéma, Povídky z jedné kapsy  Karel Čapek 11/2013