Tiến sĩ Tạ Minh Châu được nhiều người biết đến khi ông từng giữ chức Phó trưởng Ban Đối ngoại Trung ương, nguyên Đại sứ Việt Nam tại Ba Lan và Lào. Song, ít người biết ông là một dịch giả tài năng, với tác phẩm dịch mới nhất là tuyển tập “Thơ chọn lọc Guy-xlát Dim-bốt-xca (Wislawa Szymborska)” vừa được NXB Hội Nhà văn phát hành.
Sinh trưởng trong một gia đình nhà giáo tại Phú Thọ, từ nhỏ, Tạ Minh Châu đã sớm hình thành niềm đam mê văn học. Ông bắt đầu viết truyện ngắn khi mới là học sinh lớp 6, lên lớp 10 đã đạt giải A cuộc thi sáng tác thơ của địa phương. Năm 1967, ông được cử đi học Ngữ văn tại Trường Đại học Tổng hợp Vác-sa-va (Ba Lan).
Dịch giả Tạ Minh Châu (đứng giữa) cùng các bạn đọc Việt Nam và Ba Lan tại lễ ra mắt “Thơ chọn lọc Guy-xlát Dim-bốt-xca”.
Gần mười lăm năm học tập, công tác trên đất nước Ba Lan, Tạ Minh Châu không chỉ tích lũy kiến văn sâu rộng, mà quan trọng hơn ông còn am hiểu sâu sắc về cuộc sống và những giá trị văn hóa truyền thống của đất nước Ba Lan. Với năng khiếu văn chương sẵn có, việc dịch và giới thiệu những tác phẩm văn học giá trị của Ba Lan đến với bạn đọc Việt Nam đã sớm hình thành trong ông ngay từ khi ngồi trên giảng đường đại học. Khởi đầu là các truyện cho thiếu nhi, rồi sau đó là tiểu thuyết nổi tiếng “Tro tàn và kim cương” của Gie-ri An-đrây-dét-xki (Jerzy Andrzejewski), cùng nhiều tập truyện ngắn đặc sắc của Ba Lan. Bên cạnh đó, Tạ Minh Châu còn thử sức với những nhà thơ nổi tiếng và đặc biệt tâm huyết với thơ Guy-xlát Dim-bốt-xca (Giải thưởng Nô-ben Văn chương năm 1996).
Ông dịch thơ Guy-xlát Dim-bốt-xca bằng tất cả tình yêu với văn học, với đất nước Ba Lan, cùng sự ngưỡng mộ trước những sáng tạo vĩ đại và nhân cách cao đẹp của nữ thi sĩ. Dịch giả Tạ Minh Châu chia sẻ: “Sau khi Guy-xlát Dim-bốt-xca đoạt giải Nô-ben, tôi chọn dịch nhiều bài thơ của bà và giới thiệu trên nhiều trên báo chí Việt Nam. Cảm động trước sự mến mộ của bạn đọc Việt Nam, bà đã trao tặng bản quyền thơ miễn phí (vốn có giá trị khoảng 1 triệu USD) cho NXB Hội Nhà văn cùng những lời gửi gắm đầy tin tưởng ở khả năng dịch thơ của tôi. Bởi vậy, việc dịch thơ Guy-xlát Dim-bốt-xca với tôi là “sứ mệnh” đặc biệt. Và tuyển tập “Thơ chọn lọc Guy-xlát Dim-bốt-xca” vừa ra mắt bạn đọc là sản phẩm cho quá trình dịch thuật của tôi từ năm 1997, kết thúc một "sứ mệnh" thú vị và gian khó”.
Khi hỏi về quan niệm dịch thơ, dịch giả Tạ Minh Châu cho rằng, muốn dịch được thơ trước hết dịch giả phải có tâm hồn thi sĩ, đôi khi dịch giả phải biết làm thơ, đồng thời phải có những hiểu biết sâu sắc về ngôn ngữ, văn hóa và con người nước bạn để hiểu tận cùng những ẩn dụ trong từng từ ngữ, hình tượng. Ngoài chuyện trung thành với nội dung bản gốc thì bản dịch nhất thiết cần có chất thơ để người đọc có thể cảm thụ tác phẩm một cách trọn vẹn. Bằng sự hiểu biết thấu đáo ngôn ngữ Ba Lan, sự mẫn cảm tinh tế trong biểu đạt tiếng Việt, cùng những hiểu biết rất sâu về cuộc đời và sự nghiệp của Guy-xlát Dim-bốt-xca, các bản dịch của Tạ Minh Châu đã chinh phục được bạn đọc gần xa và được các đồng nghiệp đánh giá cao khi giữ trọn được phong cách của một hồn thơ Ba Lan độc đáo, rất gần gũi với tâm hồn độc giả Việt Nam.
Sắp tới, dịch giả Tạ Minh Châu sẽ tiếp tục giới thiệu một nhà thơ lớn Ba Lan khác là Trết-xlát Mi-lốt (Czesław Miłosz, Nô-ben Văn chương 1980). Với dịch giả Tạ Minh Châu, suy cho cùng, dịch thuật luôn được xem là một phương cách hỗ trợ đắc lực cho hoạt động ngoại giao, bởi từ trước đến nay, văn chương vốn có “sức mạnh mềm” kết nối tâm hồn con người và tình hữu nghị giữa các quốc gia.
Bài và ảnh: TRẦN HÀ (QĐND) |
